روانشناسان بر این باورند که رفتارهای خودتخریبی می تواند به عنوان مکانیسم مقابله ای برای رویارویی با استرس، فشار، خواسته های اجتماعی و دیگر بحران های عاطفی باشد. همچنین آنها فکر می کنند که رفتارهای مخرب پناهگاهی امن و فضایی است آشنا برای فرار از احساس های منفی ناشی از عدم اعتماد به نفس و یا احساس بی ارزشی، زمانی که فرد در موقعیت های اجتماعی خود را ناتوان می بیند.
علائم و عادات
رفتارهای خودتخریبی به اشکال گوناگون خود را نشان می دهد برخی ازآنها افراطی بوده و برخی آنقدرها هم شدید نیست. به منظور نجات از دست این رفتارها با هدف بهبود کیفیت زندگی خود و اطرافیانتانٍ، بهتر است که این رفتارها و انواع آن را بشناسید.
۱- ذهنیت شکست
ذهنیت شکست داشتن بدین معنا است که فرد خود را برای شکست آماده می کند و در نهایت با آن رو به رو شده و تاییدی برای این ذهنیت خود دریافت می کند. دریافت این تایید برای افکار خودشکنانه به فرد حس تایید می دهد هرچند این تایید به ضرر خود او است. باور به این که “من موفق نمی شوم”، “روی خوشبختی را نخواهم دید”، ” این موضوع هرگز حل نخواهد شد”، ” فایده ندارد” و از این دست افکار جزو ذهنیت شکست است.
۲- هیچ کاری نکردن یا بی عملی
رفتار منفعلانه در مقابل پدیده های روزمره نیز جزو رفتارهای خودتخریبی است. این رفتار زمانی بروز پیدا می کند که ما می دانیم چیزی برای ما خوب نیست و یا مضر است، اما از هر اقدامی برای حل مساله طفره می رویم و یا هر پیشنهاد بهبودی و تغییر را نادیده می گیریم.
۳- پرخوری
پرخوری راهی برای بی حس کردن خود در مقابل دردهای روانی و زخمهای درونی است. همچنین پرخوری می تواند راهی برای مقابله با استرس باشد. این رفتار به هر دلیلی صورت پذیرد باعث بروز مشکلات زیادی مربوط به سلامتی فرد می شود.
۴- کم خوری
بسیاری از کم خورهای روانی از این شگرد برای کنترل بر بدن خود و احساس مالکیت بر بخشی از وجود خود استفاده می کنند. همچنین این دسته افراد برای جلب حمایت و توجه دیگران و ارضای نیازهای عاطفی دست به این نوع رفتار خود تخریبی می زنند.
- نمایش بی کفایتی.
این رفتار به معنی به تصویر کشیدن خود به عنوان فردی نابخرد و یا ناتوان از موفقیت و دستیابی به چیزی است. این نوع رفتار خود شکنانه معمولا از عدم اعتماد به نفس در دستیابی به اهداف تحصیلی یا شغلی نشات می گیرد. به طوری که فرد با احمق یا بی کفایت نشان دادن خود به خلوت امنی می خزد تا از مسئولیت برای موفقیت بگریزد.
- آسیب رساندن به دیگران
اگر چه به نظر می رسد آسیب رسانی به دیگران رفتار دیگر تخریبی است ولی روی دیگر این سکه در واقع نوعی خشونت علیه خود است. این رفتار عبارت است از کاربرد کلمات ناخوشایند به دیگران، صدمه فیزیکی و یا عاطفی و یا هر نوع رفتاری که در نهایت منجر به درگیری با قانون می شود. نتیجه این رفتار از دست دادن اعتبار و محبوبیت اجتماعی است که نوعی دشمنی علیه خود است.
۷- خود آسیب رسانی
آسیب رساندن به خود می تواند به صورت ذهنی، عاطفی و بدنی باشد. این نوع رفتار خود تخریبی نشانه ای از نفرت از خود است و نوعی خشونت علیه خود محسوب می شود. داشتن افکار منفی و استدلالهای غیرمنطقی از این دست می باشد. صدمه جسمی و بی رحمانه ترین شکل آن یعنی خودکشی شدیدترین نوع خودتخریبی و نفرت از خود است.
۸- ترحم به حال خود
دلسوزی و یا ترحم به حال خود تجلی دیگری است که زیر بنای ناخودآگاه آن می تواند دشمنی با خود باشد. دلیل تخریب گرانه بودن این رفتار این است که حس بدبختی و صرفا دلسوزی نسبت به خود می تواند منجر به فلج شدن فرد در اقدام برای حل مساله باشد و فرد را در موقعیت نامطلوب گیر می اندازد. این نوع نگرش باعث عدم انگیزه برای تغییر می شود.
۹- مصرف مواد مخدر و الکل
یکی از آشکارترین رفتارهای خودتخریبی مصرف مواد مخدر و الکل است که فرد را وارد دایره ای از بدبختی می کند که هم خود و هم خانواداش را به قهقرا می برد. الکل و مواد مخدر به عنوان راه حلی برای بی حس کردن فرد نسبت به دردها و زخمهای روانی است و راه فرار از رویارویی با دردها و یافتن راه حل موثرمی باشد.
۱۰- خودکشی اجتماعی
این رفتار اغلب آگاهانه و برای دوری گزینی از افراد همسن و سال صورت می گیرد. در این نوع رفتار خودشکنانه فرد ممکن است با آزار و اذیت دیگران و رفتارهای ضد اجتماعی مورد طرد همسالان قرار گیرد و یا این که بهانه ای جور کرده و خود را از جامعه کنار بکشد.
۱۱- پنهان کردن احساسات
عدم اذعان به احساسات منفی و یا حتی گاهی اوقات عواطف مثبت، زمینه های بروز انواع مشکلات و بیماری های روانی، عاطفی و فیزیولوژیکی را فراهم می کند. در این حالت فرد با پنهان کردن احساسات و یا سرکوبی آنها زمینه های خود تخریبی را تدارک می بیند.
۱۲- امتناع از کمک گرفتن
فرار از مشاوره، امتناع از رفتن به برنامه های نوتوانی و اجتناب از گرفتن کمک از روانشناس از دیگر انواع رفتارهای خود تخریبی است. این افراد اغلب با جملاتی مانند “روانشناسان خودشان بیمار هستند”، “هیچ کس کمکی نمی تواند بکند”، مگر من دیوانه هستم” و عباراتی از این دست، از گرفتن کمک، سر باز می زنند.
۱۳- ایثارگری و تحمل بیش از حد
برخی از افراد وقتی وارد رابطه عاشقانه می شوند بعد از مدتی احساس بدبختی می کنند زیرا بخش بزرگی از خویشتن و زندگیشان را برای حفظ رابطه فدا کرده اند. این افراد با دادن و عدم انتظار برای گرفتن سعی می کنند حس نجیب بودن، از خودگذشتگی و نوع دوستی را به دیگران منتقل کنند تا آنها را برای خود نگهدارند و یا تشویق اجتماعی دریافت کنند. آنها خواسته ها و آرزوهای خود را قربانی می کنند تا تایید بگیرند و دیری نمی پاید که با احساس قربانی بودن روبه رو می شوند که نتیجه رفتار خود شکنانه آنهاست.
۱۴- ولخرجی
ریخت و پاش و خرج کردن بیش از اندازه چه از طریق قمار مزمن و یا خرید کردن، و نیز ولخرجی های غیرضروری جزو رفتارهای خود تخریبی است. این نوع رفتار موجب می شود که فرد آرامش درونی خود را از دست بدهد و باعث به دردسر افتادن او می شود.
۱۵- غفلت از وضعیت فیزیکی
کم خوابی، بد خوابی، امتناع از ورزش، خوردن مواد غذایی ناسالم و عدم توجه به علایم فیزیکی، عدم مراجعه به موقع به پزشک، و عدم حفظ سلامت کلی بدن جزو نشانه های کلاسیک رفتارهای خود تخریبی هستند.
۱۶- غفلت روانی
امتناع، اجتناب یا قصور در مقابله با مسائل مربوط به سلامت روانی مانند استرس، اضطراب، افسردگی، پارانویا، وسواس، و دیگر موارد و یا به تاخیر انداختن فرایند درمان که منجر به مزمن شدن و یا پیچیده تر شدن اختلالات می شود و از دیگر موارد رفتارهای خود تخریبی است.
۱۷- خراب کردن رابطه ها
تخریب کردن روابط یکی از پیچیده ترین رفتارهای خود تخریبی است و شامل انواع زیادی از رفتارهای مخرب دیگر مانند حسادت، حس تملک، دستکاری عاطفی، کنترل گری، نیازمندی و گیرندگی دایم، خشونت و دیگر موارد از این دست می باشد. هنگامی که ما احساس می کنیم سزاوار عشق نیستیم، به طور ناخودآگاه با چنین رفتارهایی رابطه هایمان را تخریب می کنیم.
در نهایت این که
خودتخریبی می تواند به دو شکل خودآگاه و ناخودآگاه بروز پیدا کند. دلیل آن هرچه باشد سلامتی جسمی، روانی، شادکامی، روابط عاطفی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد . با نگاهی به گستره این رفتارها، دیده می شود که بسیاری از افراد دانسته یا نادانسته درگیر رفتارهای خودتخریبی هستند، لذا مهم است که به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. و نیز این نکته را لازم است مد نظر قرار دهید که متوقف کردن این رفتارها کار ساده ای نیست و نیازمند کمک حرفه ای و درمان طولانی است.
* دکتر نسترن ادیب راد مشاور خانواده و جوانان در ایران و کانادا، مولف و مترجم پنج جلد کتاب در این زمینه است.
خانم دکتر کلا عالی هستین. فقط کتاباتونو که ترجمه کردین از کجا تهیه کنیم؟