* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
تبخال(Herpes simplex) یک سری وزیکول (تاول)های دردناک هستند که بیشتر مواقع در کنار لب ها تولید می شوند. این جوش های کوچک احتمالن گاهی ممکن است در داخل بینی، کناره گوش، روی چانه و یا گونه هم دیده شوند. تبخال معمولن بر اثر ویروس herpes simplex1 (VHS1) تولید می شود. یک عفونت خوش خیم ولی بدمنظره است و اغلب تکراری است و به طور متوسط به خودی خود بین ۷ تا ۱۰ روز از بین می رود
.
این عفونت بسیار زیاد دیده می شود و با توجه به محل جغرافیایی بین ۵۰ تا ۹۰ درصد مردم به این ویروس مبتلا شده اند.
یکبار که ویروس وارد بدن شد برای تمام عمر در آن باقی می ماند بدون این که عوارض دائمی تولید کند و فرد مبتلا حامل ویروس می شود. ویروس در گانگلیون های عصبی واقع در قاعده جمجمه و گانگلیون های عصب سه قلو بدون فعالیت می مانند و گاهی بر اثر بعضی عوامل مثل خستگی، تب، در معرض نور خورشید قرار گرفتن و … ویروس بیدار می شود و باعث تولید جوش تب خال (هرپس) و همیشه در همان محل می شود. فرکانس بازگشت بیماری در نزد افراد مختلف متغیر است. بنا به دلایلی که هنوز مشخص نیست در بعضی از اشخاص بیماری بازگشت ندارد و برعکس بعضی دیگر چندین بار در سال مبتلا می شوند.
تب خال برای کسانی که هیچ وقت با ویروس تماس نداشته اند مسری است مخصوصاً آنهایی که سیستم دفاعی بدنشان ضعیف است.
سرایت بیماری از یک نفر به شخص دیگر
این ویروس بسیار مسری است و مدت مخفی ماندن ویروس بین یک تا شش روز است. شدت امکان سرایت بیماری زمانی است که وزیکول ها می ترکند و سرایت بیماری بر اثر تماس مستقیم با وزیکول ها و یا اشیاء آلوده شده مانند قاشق و چنگال، حوله و امثالهم و یا آب دهان است. مایع داخل وزیکول ها حاوی ویروس است. زخم ها تا وقتی که کاملا خشک نشده اند مسری هستند.
در نزد افراد بالغ بوسیدن و روابط سکس دهانی عامل اصلی سرایت بیماری است و هرپس لب ها می تواند تولید هرپس تناسلی بکند و برعکس.
سرایت بیماری از خود شخص هم امکان دارد و به ندرت ممکن است بر اثر تماس انگشتان به لب و سایر مخاط بدن مثل چشم ها تولید کونژونکیتویت و یا زخم در چشم و یا در داخل دهان یا بینی، اعضای تناسلی و یا حتی تولید وزیکول ها بر روی انگشتان بکند.
بیماری خطرناک نیست فقط آزاردهنده است. فقط در نزد افرادی که سیستم دفاعی بدنشان ضعیف است، ممکن است تولید عوارض خطرناک بکند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
ـ اگر زخم ها بعد از یک تا دو هفته از بین نرفت.
ـ اگر هنگام حمله بیماری تب و یا سیمپتوم های شدید وجود داشت.
ـ اگر زخم ها مرتباً بر می گردند.
ـ اگر بیماری های دیگری هست که سیستم دفاعی را ضعیف کرده اند.
ـ اگر چشم ها در هنگام بیماری یا پس از آن نسبت به نور حساس شده اند که علامت سرایت بیماری به چشم هاست.
سیمپتوم ها
هنگام اولین حمله بیماری در ۹۰ درصد موارد هیچ سیمپتومی وجود ندارد. اگر سیمپتومی وجود داشته باشد مخصوصاً در کودکان جوان ممکن است که لب ها و تمام دهان آلوده شده باشد و کودک مشکل بلعیدن داشته باشد و اغلب همراه با تب شدید است و بیماری می تواند تا ۱۴ روز ادامه داشته باشد.
چه کسانی مبتلا می شوند
ـ افراد حامل ویروس که اغلب بزرگسال هستند.
ـ افرادی که دچار ضعف سیستم دفاعی بدن هستند و بیماری مرتب تکرار و طولانی تر می شود.
عواملی که باعث امکان تولید بیماری می شوند
وقتی که یکبار ویروس وارد بدن شد عوامل مختلفی باعث بازگشت سیمپتوم ها می شوند مانند:
ـ نگرانی، استرس، خستگی
ـ بالا رفتن درجه حرارت بدن بر اثر تب و یا در معرض آفتاب قرار داشتن
ـ لب های خشک
ـ گریپ، سرماخوردگی یا یک بیماری عفونی دیگر
ـ صدمات وارد به ناحیه دهان مانند درمان های دندانی، درمان های زیبایی صورت، بریدگی، ترک خوردگی پوست
ـ پریود (نزد زنان)
ـ تغذیه بد
ـ مصرف کورتیزون
پیشگیری
برای آلوده نشدن:
ـ از بوسیدن افراد تا هنگامی که وزیکول ها کاملاً خشک نشده اند خودداری کنید، زیرا مایع داخل آن ها حاوی ویروس می باشد
ـ از وسایل شخص بیمار در هنگام وجود وزیکول ها استفاده نکنید.
ـ هنگام وجود وزیکول ها روابط جنسی دهانی نداشته باشید.
برای پیشگیری از تکرار عفونت در نزد شخص آلوده به ویروس:
عواملی را که باعث شروع بیماری می شود کم کنید، عوامل تولید کننده را شناسایی و تا آنجایی که امکان دارد از آن دوری کنید مانند استرس یا بعضی داروها و غیره.
نور آفتاب در نزد اشخاص زیادی باعث بازگشت بیماری می شود در این صورت از کرم های ضد آفتاب در تابستان و زمستان استفاده کنید. این مسئله در مناطق کوهستانی و گرمسیر مهم تر است. همین طور از خشکی لب ها هم باید با کرم های مرطوب کننده جلوگیری کرد تا دچار ترک خوردگی نشوند، زیرا ترک خوردگی ها باعث بازگشت بیماری می شوند.
تقویت سیستم دفاعی بدن: مانند ورزش مرتب، تغذیه خوب، خوراک کافی از بازگشت بیماری جلوگیری می کند.
استفاده از داروهای ضد ویروس، در مراحل شدید بیماری پزشک می تواند داروهای ضد ویروس را تجویز کند مخصوصاً در بیمارانی که سیستم دفاعی ضعیف دارند.
درمان های دارویی
هیچ دارویی که بتواند ویروس ها را در بدن به کلی از بین ببرد وجود ندارد.
به علت این که سیمپتوم های بیماری خود به خود پس از ۷ تا ۱۰روز از بین می روند اغلب اشخاص مایل به درمان های دارویی نیستند.
بعضی از درمان ها باعث آرامش سیمپتوم ها و کوتاه شدن مختصر دوره بیماری می شوند.
پاراستامول باعث آرامش درد می شود.
کرم حاوی penciclovir در کانادا هر دو ساعت استفاده شود این کرم می تواند بهبودی را سریع تر کند.
کرم حاوی Zovirax باید ۴ تا ۵ بار در روز روی تب خال گذاشته شود به مدت ۵ روز هر چه زودتر استفاده شود اثرش بیشتر است و بهبودی را سریع تر می کند.
کرم حاوی Docosanol در کانادا به محض شروع سیمپتوم ها استفاده از کرم ۱۰ درصد آن از زیاد شدن وزیکول ها جلوگیری می کند و تا بهبودی کامل آنها باید ۵ بار در روز از آن استفاده کرد و حداکثر ۱۰ روز.
داروهای خوردنی هم با نسخه ی پزشک تجویز می شود.
هنگام حمله بیماری چکار کنیم
ـ به محل زخم دست نزنید که ویروس به جاهای دیگر سرایت نکند و بهبودی را به تاخیر نیاندازد و اگر به آن دست زدید بلافاصله دست ها را بشویید.
ـ لیوان، مسواک، ریش تراش و حوله شما با دیگران تماس نداشته باشد.
ـ در مدت بیماری با کودکان تماس نداشته باشید همین طور با کسانی که دچار اگزما هستند و یا سیستم دفاعی ضعیف دارند مثل کسانی که پیوند عضو داشته اند.
برای رفع درد
ـ یک قطع یخ را درون یک حوله مرطوب گذاشته به مدت چند دقیقه روی جوش ها بگذارید و این کار را چند بار در روز تکرار کنید.
ـ لب هایتان را مرطوب نگه دارید.
طب مکمل
بادرنجبونهMelissa: مطالعات نشان داده که می تواند ویروس هرپس را از بین ببرد، چند مطالعه کلینیکی نشان داده که کرم یا پماد حاوی آن می تواند مدت سیمپتوم ها را نصف کند.
Lysin : نوعی اسید امینه است که در پروتئین ها وجود دارد. طبق مطالعات کلینیکی لیزین می تواند از شدت هرپس های لب پیشگیری کرده و سرعت درمان را زیادتر کند.
مخلوط مریم گلی و ریواس: یک مطالعه کلینیکی نشان داده که پماد حاوی مخلوط شیره مریم گلی و ریواس همان قدر موثر واقع شده که یک پماد حاوی acyclovir که یک داروی ضد ویروس کلاسیک است.
طب چینی: بعضی از معجون های طب چینی مورد مطالعه قرار گرفته و مفید بوده است.
اتر: دکتر Andrew weil پیشنهاد می کند که یک قطره اتر دی اتیلیک روی زخم گذاشته شود.
رژیم غذایی: یک رژیم غذایی سرشار از لیزین می تواند کمک کند که فرکانس تلوید وزیکول های هرپس در لب کمتر بشود زیرا لیزین دارای خواص ضد ویروس است. غذاهایی که سرشار از لیزین هستند عبارتند از گوشت، ماهی، تخم مرغ، لبنیات و حبوبات و مخمر آبجو.
غذاهایی که نباید زیاد استفاده شوند زیرا آرژنین آنها زیاد است عبارتند از شکلات، آجیل ها و دانه ها.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
