* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

فلبیت چیست؟

فلبیت یا التهاب و گرفتگی سیاهرگ، بدکاری قلبی عروقی است که بر اثر تولید یک لخته خون در یک سیاهرگ پدید می آید. این لخته باعث بسته شدن کامل یا ناکامل جریان خون در یک سیاهرگ می شود. شدت خطر فلبیت بستگی به محل سیاهرگ مبتلا دارد که آیا سطحی است یا عمیق، همین طور اگر اندازه لخته تولید شده در یک سیاهرگ عمیق و قطور باشد درمان باید خیلی سریع انجام شود.

در اکثر مواقع فلبیت در یکی از سیاهرگهای ساق پا تولید می شود ولی ممکن است در تمام سیاهرگها مانند بازو، شکم و غیره به وجود آید.

فلبیت معمولاً بر اثر بی حرکت بودن به مدت طولانی پیش می آید مثلا بعد از یک عمل جراحی یا در گچ قرار دادن یک عضو.

انواع فلبیتPhilbytes

مهم است که دو نوع فلبیت را از هم تشخیص بدهیم زیرا عواقب و درمان آنها با هم بسیار فرق دارند.

۱ـ فلبیت های سطحی

این حالت در یک سیاهرگ سطحی تولید شده و نوعی است که بسیار زیاد دیده می شود و بیشتر در نزد افرادی تولید می شود که دچار واریس هستند. فلبیت سطحی باعث تورم سیاهرگ شده و تولید درد و ناراحتی می کند. با اینکه فلبیت های سطحی نوع آرام بیماری به نظر می رسند ولی باید آنها را به عنوان یک علامت خطر تلقی کرد، زیرا معمولا علامت کم کاری پیشرفته سیاهرگ است که می تواند تولید فلبیت در سیاهرگهای قطور و عمیق کند.

۲ ـ فلبیت عمیق: وقتی که یک لخته در یک سیاهرگ عمیق تولید می شود اثر مهمی در بازگشت خون دارد و وضعیت بیمار بسیار خطرناک است، زیرا امکان کنده شدن لخته از جدار سیاهرگ و حرکت به سمت بالا توسط جریان خون وجود دارد که اگر هنگام عبور از قلب باعث بسته شدن سرخرگ ریوی یا سرخرگ یکی از برونش ها شود، تولید آمبولی ریوی که موقعیتی کشنده است می کند. در اغلب اوقات این نوع لخته ها در یکی از سیاهرگ های عضلات پشت ساق پا تولید می شود.

معمولاً هر ساله در بین هر هزار نفر یک نفر دچار فلبیت های عمیق می شود. در استان کبک در حدود ۴۷۰۰ نفر هر سال به این بیماری دچار می شوند. خوشبختانه پیشگیری دقیق باعث می شود که تعداد آمبولی های ریوی و مرگ و میر بیماران کمتر دیده بشود.

علل

با این که علل آن هنوز مشخص نیست ولی فلبیت بستگی به سه عامل مهم دارد.

ـ خون به جای این که به راحتی جریان داشته باشد در سیاهرگ متوقف می شود که به آن stase veineuse می گویند که علامت مشخص کم کاری سیاهرگها و وجود واریس هاست ولی می تواند به علت بی حرکت بودن طولانی بر روی تخت یا گچ گرفتگی هم تولید بشود.

ـ زخم بر روی جدار سیاهرگ، زخمی شدن و غیره.

ـ خونی که زود دلمه می شود. بعضی از سرطان ها و بیماری های ژنتیک باعث غلظت خون می شوند. ضربه و صدمه ها، جراحی، بارداری هم می تواند جریان خون را کندتر کرده باعث تولید لخته بشود.

در حدود نیمی از کسانی که مبتلا به فلبیت شده اند به ناگهانی به آن دچار شده اند بدون اینکه علتش را بدانیم ولی به هر حال علل امکان بیماری مشخص شده که توضیح خواهیم داد.

مشکلاتی که تولید می کند

مهمترین خطری که می تواند تولید کند آمبولی ریوی است وقتی که لخته کنده شده بر اثر جریان خون به ریه رسیده باعث بسته شدن سرخرگ ریوی یا یکی از برنش ها می شود و ۷۰ درصد آمبولی ها بر اثر کنده شدن لخته خون از یکی از سیاهرگ های ساق پا می باشد.

وقتی که یکی از سیاهرگ های عمیق دچار شد، سیمپتوم های کم کاری سیاهرگها به صورت تورم مقاوم ساق پا، واریس ها و زخم های ساق پا دیده می شود. این علائم به علت صدمه دیدن دریچه های داخل سیاهرگی بر اثر لخته تولید شده است. دریچه ها برای این است که خون نتواند به عقب برگردد و به راحتی به طرف قلب برود. فلبیت معمولاً در یکی از پاها تولید می شود و معمولا این سندروم یک طرفه است. فلبیت های سطحی در مدت های طولانی جدی گرفته نمی شد ولی مطالعات جدید نشان داده که یک فلبیت سطحی در اغلب موارد باعث مخفی ماندن یک فلبیت عمیق می شود که تشخیص داده نمی شود.

یک مطالعه در کشور فرانسه در سال ۲۰۱۰ بر روی ۹۰۰ بیمار نشان داده که ۲۵ درصد فلبیت های سطحی همراه با یک فلبیت عمیق و آمبولی پولمونر بوده است.

سیمپتوم های فلبیت

فلبیت سطحی: سیاهرگ سطحی مبتلا قرمز رنگ، گرم و به صورت طناب سفت درآمده، انفلاماسیون می تواند در روی پوست اطراف تولید شود، سیاهرگ به خوبی دیده می شود، زیرا یک سیاهرگ سطحی است.

ـ اطراف سیاهرگ مبتلا دردناک و حساس به تماس است و می تواند تا چند ماه دردناک بماند.

ـ گاهی ممکن است نواحی محل ابتلا کمی متورم باشد.

فلبیت عمیق:

سیمپتوم ها بستگی به شدت عکس العمل انفلاماتوار و اندازه لخته دارد. گاهی هیچ علامتی وجود ندارد که باعث خطرناک بودن بیماری است. به هرحال از هر دو نفر یک نفر ممکنست علائم زیر را داشته باشد.

ـ یک درد مبهم در ساق پا (قسمت عضلانی) یا در ران، ممکن است به جای درد احساس سنگینی یا کرامپ باشد.

ـ احساس گرما

ـ تورم مچ پا و قسمت پشت ساق پا یا حتی تمام عضو، پوست درخشان و سفت است، می تواند سفید یا کمی آبی رنگ باشد (در نزد سفیدپوستان البته)

ـ درد هنگامی که قسمت جلوی پا را بیمار به بالا (به طرف خود) ببرد.

ـ تب خفیف (۳۸) درجه

اگر این علائم احساس شد باید بلافاصله بدون تاخیر با پزشک مشورت کرد یا به بیمارستان مراجعه کرد چون که امکان تولید آمبولی ریوی بسیار بالاست.

آمبولی ریوی همراه بدی تنفس ناگهانی، درد در قفسه سینه و گاهی خلط خون آلود، بیهوشی و متاسفانه گاهی آمبولی تولید می شود بدون علائم فلبیت.

عواملی که باعث خطر می شوند

ـ بی حرکت ماندن در چندین ساعت متوالی، کار کردن ایستاده طولانی، سفرهای طولانی با اتوموبیل و هواپیما، سفرهای بیشتر از ۱۲ ساعت امکان خطر را زیاد می کند.

ـ در هواپیما فشار اکسیژن کمی کمتر است و خشکی هوا احتمال خطر را زیادتر می کند که به آن سندروم کلاس اکونومیک می گویند، ریسک خطر خیلی کم است یک نفر در یک میلیون.

ـ در نزد زنان: یکی از عوامل خطر درمان هورموتراپی در یائسگی و یا استفاده از داروهای ضدبارداری خوراکی است زیرا این داروها انعقاد خون را بالا می برند. داروهای ضدبارداری خوراکی ۲ تا ۸ بار امکان بیماری را زیاد می کند.

ـ مصرف سیگار

* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.

ataansari@videotron.ca