به نزدیک بردع یکی غار دید
سر کوه غار از جهان ناپدید
زهر شهر دور و به نزدیک آب
که خوانی همی هنگ افراسیاب
در دامن
نیایشگاه مهر مراغه
ه کوه سربلند و برف‌انبار سهند، باغ‌شهری ایرانی آرمیده که نام آن پیوندی تنگاتنگ با بزرگ‌ترین رصدخانه جهان کهن دارد. مراغه شهری سرسبز با بهاری سرشار از گل‌های رنگ‌رنگ و عطرآگین، تابستان معتدل و فرحبخش، پاییز پرباران لبریز از رنگ‌های دل‌انگیز و زمستان سرد و پر برف است. شهری که با اندیشه دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیرالدین توسی، درخشان‌ترین نگین گیتی بشمار می‌رفت و بزرگ‌ترین مرکز علمی جهان و بهشت دانشمندان و اندیشمندان بود. شهری باستانی به نام راگا که در زمان بسیار کهن بنیان نهاده و در دوران ماد نگین درخشان آتروپادکان بود. شهری که دروازه آن را بر آسمان نهاده بودند.
شهر مراغه با بیش از ۲۰۰ اثر تاریخی و جاذبه‌های کم‌مانند طبیعی، که آن را تا ۱۰۰ عدد برشمرده‌اند، یکی از ۱۰ شهر برتر ایران از دیدگاه جهانگردی و ایرانگردی است. به گفته مورخان، این شهر با نام‌هایی همچون افراه‌رود (احمد بلاذری)، افرازه‌روح (معجم‌البلدان)، افراهروذ (احمد بن یعقوبی)، افرازه‌رود (یاقوت حموی)، افرازهارود (بارتولد)، امدادهارود، مراوا یا ماراوا (کسروی) و ماراغا (ویلسون، جهانگرد انگلیسی) شناخته می‌شده است.
یکی از این آثار که در ایران بی‌مانند و در جهان کم‌نظیر است، نیایشگاه مهر، ایزد پیمان و دوستی، از دوران اشکانی، در روستای سرسبز و زیبای ورجوی، ۶ کیلومتری مراغه و در میان تاکستان‌های پربار واقع شده است. پیروان آیین مهر، این نیایشگاه را با تراشیدن قطعه سنگی سترگ از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵/۴ متر به صورت زیرزمینی به وجود آورده‌اند. این معبد یکی از چهار نیایشگاه بر جای مانده از دوران اشکانی بوده و جزو نادرترین پلان‌های موجود در کشور است و می‌توان آن را با نیایشگاه‌های مهر در ایتالیا سنجید. این نیایشگاه در سال ۱۳۵۳ و به هنگام خاک برداری کشف شده و دکتر پرویز ورجاوند آن را شناسایی کرده است. این ساختار را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده اند جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های ایرانی به حساب می آورند.
مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است. پیروان مهر او را فرشته مهر، دوستی ، عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آنها بر این پندار بودند که مهر در غاری زایش یافته است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند. بسیاری از کردارهای نیک امروزه ایرانیان ریشه در آیین مهر دارد. این ساختار از زمان ساخت تا یورش خانمان‌سوز مغول به صورت پیدا و یا پنهان مورد استفاده پیروان آیین مهر قرار داشته است
تصویری از تندیس ایزدمهر که در موزه ROM وجود دارد.
.
برای آشنایی بیشتر با آیین مهر و تاثیر آن به کتاب بغ مهر نوشته دکتر احمد حامی پیشنهاد می‌شود.
این نیایشگاه در سده هشتم هجری و در دوران ایلخانی به مسجد و خانقاه تبدیل شد و نام ملامعصوم را بر آن نهادند. حجاری آیه‌های قرآن کریم بر دیواره‌های آن از آن دوران است. حلقه ازدواج که اینک در سراسر گیتی رواج دارد، برگرفته از حلقه پیوند مهر است که پیروان آیین مهر به هنگام عهد و پیمان رد و بدل می‌کردند.
فردوسی مکان دستگیری افراسیاب توسط هوم عابد را در قصر زیرزمینی او در شرق دریاچه چی‌چست می‌داند. این مکان می‌تواند نیایشگاه مهری در روستای ورجوی مراغه یا غار آهکی معروف کبوتر مراغه با نام هنگ کهول باشد که در نوشتار دیگری به آن خواهیم پرداخت باشد.
* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.
