در دو شماره گذشته سه واکنش دفاعی در برای مقابله با احساس شرم مورد بحث قرار گرفت و مطرح شد که شرم، از یک حس بنیادین از “من خوب نیستم” ناشی می شود و به دلیل دشواری تحمل درد این حس، فرد به مقابله با آن برمی خیزد. واکنش هایی مانند انکار، دوری گزینی و یا کمال گرایی مکانیزم های دفاعی در مقابل احساس شرم هستند که با هدف کاهش درد ناشی از رویارویی با شرم استفاده می شود.
واکنش دفاعی دیگری که به میزان زیادی در مقابل احساس شرم به عنوان دفاع استفاده می شود خشم و پرخاشگری است. این نوع واکنش از آن جهت بسیار با اهمیت است که علت بسیاری از فروپاشی های روابط زناشویی، صدمات اساسی به فرزندان، ناکامی های شغلی و نیز ناخشنودی در روابط اجتماعی است.
شرم و خشم
وقتی فردی که دچار احساس شرم شده است، نمی تواند از صحنه بگریزد و یا خود را از موقعیت کنار بکشد چه اتفاقی می افتد؟ در این موقعیت تهدیدآمیز یکی از اقداماتی که فرد برای در امان ماندن از احساس شرم و درد ناشی از آن در پیش می گیرد، خشم و عصبانیت است. در این لحظه فرد شرم زده فریاد می زند نزدیک نشو، تو خیلی به شرم من نزدیک شدی، نمی گذارم کسی این قسمت از وجود من را ببیند. عقب بایست اگر نه حمله می کنم. فرد خشمگین و عصبانی در حالت استیصال می خواهد دیگران را آنقدر دور نگهدارد که خیالش راحت باشد که او را تخریب نمی کنند.
شرم و عصبانیت
اغلب افراد زمانی دچار خشم و حالت دفاع پرخاشگرانه می شوند که هویتشان مورد حمله واقع شده باشد. برای مثال فردی ممکن است به شما بگوید لباسی که پوشیده اید خیلی مناسب محیطی که می خواهید بروید نیست و به تن شما زار می زند. این حرف دوست شما ممکن است نوعی شوخی باشد و قصد آزار شما را نداشته باشد، ولی شما ممکن است آزرده شده و با خشم بگویید منظورت چیست؟ یعنی من بی سلیقه هستم؟ یعنی من نمی فهمم چه لباسی برای کجا مناسب است؟ اصلا لباس پوشیدن خودت را دیده ای؟ من حداقل مثل تو گشاد گشاد راه نمی روم. اگر در مقابل شوخی و یا حتی انتقاد دوست خود چنین واکنشی نشان دهید علامت این است که شرم شما هدف گرفته شده است، زیرا با این بازخورد دوستتان، احساس حقارت و کوچک بودن به شما دست داده است و شما می خواهید این احساس حقارت را به دوست خود برگردانید. روانشناسان معتقدند این واکنش از مغز خزنده یا پستاندار شما بیرون می آید چرا که حمله ای تلقی می شود که از طرف دشمن، تمامیت وجود شما را تهدید می کند و شما برای دفاع از خود باید بجنگید.
خشم و عصبانیت کار می کند چون دیگران را به عقب هل می دهد و جلوی روبه رو شدن فرد با شرمش را می گیرد. پرخاشگری مانند سپری از فرد شرم زده در مقابل درد این رویارویی محافظت می کند. این امر به مرور باعث می شود که اطرافیان، از فرد عصبانی، فاصله می گیرند چون نمی خواهند هدف حمله های او باشند. استراتژی و راهبرد فرد خشمگین در مقابل شرم و احساس ناتوانی شدید، نمایش عزت نفس دروغین با حمله به دیگران است در حالی که پشت این واکنش، عزت نفس بسیار پایینی نهفته است که منشا آن ترس از نزدیک شدن به دیگران است. خشم و عصبانیت باعث شکستن رابطه ها و جدایی می شود و شرم فرد خشمگین را افزایش می دهد. افراد عصبانی به طور مزمن در دام احساس تنهایی که خودشان ساخته اند گرفتار می شوند. البته هر فردی که به طور ناگهانی با رفتار نامناسب و یا تحقیرآمیزی رو به رو شود ممکن است از خود واکنش نشان دهد ولی افراد درگیر شرم اساسی، دچار عصبانیت شدید شده و این حالت در آنها با حمله به دیگران ادامه می یابد. به طوری که این افراد با این رفتار خود بر آنند که با پس راندن دیگران احساس بی کفایتی خود را بپوشانند.
ادامه دارد
