بخش ۹
نوجوانانی که عملکرد تحصیلی شان کمتر از توان بالقوه شان است
پدر و مادرهایی که نوجوانان باهوشی دارند، از آنها انتظار دارند که عملکرد تحصیلی خوبی داشته باشند، ولی گاهی نمی توانند عملکرد خوبی داشته باشند. پدر و مادرها سال ها شاهد شکست تحصیلی نوجوانان خود هستند که پایین تر از توان بالقوۀ خود موفقیت به دست می آورند. چنین پدر و مادرهایی بالاخره متقاعد می شوند که فرزندشان به اندازۀ کافی تلاش نمی کند و نهایتاً نیز متوجه می شوند که او به فعالیت های دیگری مانند موسیقی و ورزش می پردازد، یا حتی درمی یابند که به مدرسه و تحصیل علاقه ندارند و تنبلی می کنند، البته تنبلی و بی علاقگی به تحصیل در مورد تعداد معدودی از نوجوانانی که عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند، می تواند درست باشد، با این حال بسیاری از نوجوانان با هوش برای عملکرد تحصیلی ضعیف خود دلایل بسیار قانع کننده و واقعی دارند.
رفتارهای زیر علایم نگران کنندۀ مهمی هستند که نوجوانانی که مشکلاتی در زمینۀ یادگیری و پردازش اطلاعات دارند از خود بروز می دهند:
* ایجاد مشکلات و دردسر در مدرسه ـ عملکرد ضعیفی در انجام دادن آزمون ها و نگارش دارند، نمرات تحصیلی ضعیفی دارند و همیشه به علت نمرات کم، در مدرسه تنبیه و جریمه می شوند.
* خودداری از انجام تکالیف مدرسه ـ تکالیف مدرسه مانند خواندن، نوشتن و تمرینات ریاضی را به طور کلی انجام نمی دهند یا به تعویق می اندازند. در واقع می توان گفت که از این کار نفرت دارند.
* نداشتن تسلط و مهارت کافی در نوشتن ـ خط نوشتاری شان بسیار بد و ناخوانا است و اگر در دورۀ ابتدایی تحصیل می کنند، هنوز نمی توانند مداد یا خودکار را درست در دست نگهدارند.
*وقت خیلی زیادی را برای انجام دادن تکالیف مدرسه صرف می کنند ـ بیش از آنچه لازم است در انجام تکالیف مدرسه وقت تلف می کنند. وقتی سئوالی از آنها پرسیده می شود، زمان بیشتری را برای پاسخ دادن، صرف می کنند.
* نامنظم بودن ـ در انجام تکالیف مدرسه بسیار نامنظم هستند و اغلب کتاب، دفتر و وسایل ضروری خود را گم می کنند و معمولاً نمی توانند برای کارهای بعدی برنامه ای داشته باشند.
* همه چیز را دایماً فراموش می کنند یا به طور کلی موارد را درک نمی کنند ـ به طور مکرر و دایم فراموش می کنند، چه کاری انجام داده اند و چه کاری را باید انجام بدهند. اغلب قسمتی از آنچه را که شما خواسته اید، انجام می دهند. وقتی شما خط مشی ای را برای آنها مشخص می کنید که باید انجام بدهند، نمی توانند به درستی گفته و خواستۀ شما را پی گیری کنند، مخصوصاً اگر فعالیت یا تفکر جدیدی وجود داشته باشد که در کامل کردن آن ناتوان باشد.
انواع ناتوانی های یادگیری
انواع مختلف ناتوانی های یادگیری وجود دارند که نوجوان ممکن است یکی یا همۀ آنها را داشته باشد. انواع بسیار شایع ناتوانی های یادگیری عبارتند از:
ناتوانی در خواندن: ناتوانی در خواندن یکی از شایع ترین ناتوانی های یادگیری است که به نام خوانش پریشی یا اختلال در خواندن نامیده می شود. خوانش پریشی روی تمام جنبه های خواندن از جمله صحیح خواندن، سریع و کامل خواندن تأثیر می گذارد. نوجوانانی که مبتلا به خوانش پریشی هستند ممکن است موقع خواندن، حرف یا حروفی را به متن اضافه کنند یا از قلم بیندازند. همچنین ممکن است در مرتبط کردن حروف الفبا و اصوات مشکلاتی داشته باشند و نتوانند آنها را با صدای خاص خودشان بیان کنند.
ناتوانی در ریاضیات: ناتوانی در ریاضیات بدین معنی است که فرد در اعداد و حساب و مهارت در محاسبه، مشکلاتی داشته باشد. این نوجوانان ممکن است مشکلاتی در درک مفاهیم ریاضی و انتقال آنها به نشانه های عددی داشته باشند. چنین نوجوانانی ممکن است تلاش کنند که موارد ضروری حل مسایل ریاضی را حتی در مراحل ابتدایی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم به یاد بیاورند. آنها ممکن است جدول ضرب را هیچ وقت یاد نگیرند یا آن را سریع فراموش کنند.
ناتوانی در نوشتن: نوجوانانی که در نوشتن ناتوانی دارند، در دستور زبان، نقطه، علامت گذاری و هجی کردن نیز مشکلاتی دارند و دست خط آنها بسیار بد و ناخوانا است. وقتی از آنها خواسته می شود که از روی متن یا داستانی بنویسند، اشتباهات زیادی را مرتکب می شوند. این ناتوانی های یادگیری معمولأ باهم اتفاق می افتند. اگر نوجوان شما در یکی از موارد ذکر شده ناتوانی داشته باشد، به احتمال قوی در بقیه زمینه ها نیز همین ناتوانی را خواهد داشت.
ناتوانی یادگیری و عملکرد مدرسه
چنین فرض می شود که عملکرد تحصیلی نوجوان در ارتباط با توانایی ذهنی و هوشی اوست. نوجوانانی که از توانایی ذهنی بالایی برخوردارند، عملکرد تحصیلی خوبی خواهند داشت و برعکس، یعنی نوجوانانی که توانایی ذهنی پایینی دارند، عملکرد تحصیلی ضعیفی خواهند داشت. مهم ترین مسئله در ناتوانی یادگیری این است که فرد از توانایی ذهنی متوسط یا بالایی برخوردار باشد، ولی بین توانایی ذهنی و عملکرد تحصیلی که می تواند داشته باشد، فاصلۀ زیادی وجود داشته باشد. در واقع بین آنچه که می تواند یاد بگیرد و آنچه که عملاً یاد می گیرد، فاصلۀ زیادی هست. اگرچه نوجوانانی که ناتوانی یادگیری دارند، به علت ضعیف بودن عملکرد تحصیلی، احساس حماقت می کنند، ولی واقعیت چنین نیست. بسیاری از نوجوانانی که ناتوانی یادگیری دارند، از هوش متوسط یا بالایی برخوردارند، حتی بعضی از آنها جزو افراد باهوش نیز هستند. اختلال های یادگیری مربوط به وضعیت خاص سیستم عصبی می شوند که شیوۀ شنوایی، درک و پردازش اطلاعات نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. این نوجوانان دارای ایده های خلاق و بکری هستند، ولی وقتی می خواهند این ایده ها را روی کاغذ بیاورند یا به عبارت دیگر پیاده کنند، مشکلاتی دارند، مخصوصاً اگر زمان محدودی برای انجام یا کامل کردن یک امر در نظر گرفته شود. بعضی از نوجوانانی که مشکلات یادگیری دارند، نمی توانند به خوبی بشنوند، ولی اگر مطلب به صورت نوشته در اختیار آنها گذاشته شود، بهتر می توانند آن را انجام دهند. بعضی از نوجوانان هم نمی توانند افکار خود را در قالب کلمات بیان کنند. آنها می دانند چه می خواهند بگویند، ولی وقتی صحبت می کنند، آنچه از زبانشان جاری می شود با آنچه در مغزشان جریان دارد، متفاوت است. نوجوانانی که ناتوانی یادگیری دارند می توانند آنچه را که می شنوند تکرار کنند، اما نمی توانند منظور گوینده را به خوبی درک کنند. وقتی مغز این نوجوانان می خواهد آنچه را که در رابطه با دیگران اتفاق می افتد، تجزیه و تحلیل کند، به علت شکست دچار یأس و ناامیدی می شوند. چنین سوءتفاهم هایی هر روز اتفاق می افتند.
وقتی مغز چنین نوجوانانی در کامل کردن اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها مشکلاتی پیدا بکند و چنین جریانی چندین سال طول بکشد، پدر و مادرها فکر می کنند که نوجوان آنها فرد تنبلی است یا اینکه عمداً از انجام تکالیف مدرسه خودداری می کند. متعاقب این امر، با توجه به اینکه در مقابل تلاش زیاد فرد هیچ گونه موفقیتی به دست نمی آورد، وضع هرروز بدتر و بدتر می شود، فرد از مدرسه و تکالیف آن نفرت پیدا می کند. برای انجام ندادن تکالیف مدرسه ممکن است وانمود کند که بیمار است یا از رفتن به بعضی از کلاس ها خودداری نماید یا به خاطر بازیگوشی از کلاس درس اخراج شود.
ناتوانی یادگیری و رفتار اجتماعی
ارتباط برقرار کردن بدین معنی است که فرد بتواند به صحبت های دیگران گوش کرده، آنها را تجزیه و تحلیل کند و پاسخ مقتضی ارایه بدهد نوجوانانی که ناتوانی یادگیری دارند به این علت که نمی توانند به خوبی اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند، نمی توانند روابط اجتماعی خوب و درستی برقرار کنند. نوجوانانی که مهارت های اجتماعی ضعیفی دارند، نمی توانند به احساس ها و خواست های دیگران ارج بگذارند و در نتیجه نمی توانند با دیگران رابطه برقرار کنند. نوجوانانی که ناتوانی یادگیری دارند، صحبت های دیگران را بد تعبیر و تفسیر می کنند یا با حالت خصومت و دشمنی به وسط صحبت آنها می پرند. لازم به تکرار نیست که چنین روش برخورد کردن و تعامل با دیگران، باعث خشم و ناراحتی دیگران می شود و متعاقب این امر، همسالان و بزرگسالان نسبت به چنین نوجوانانی دید و نگرش منفی پیدا می کنند.
تأثیرات مشروبات الکلی و مواد مخدر در دوران بارداری
مصرف مشروبات الکلی در دوران بارداری باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای جنین می شود. بعضی از زنان قبل از آنکه از بارداری خود آگاه باشند، از مشروبات الکلی استفاده می کنند، ولی به محض آگاهی از بارداری خود از مصرف مشروبات الکلی خودداری می کنند، اما مشکل اساسی در این زمینه آن است که جنین قبلاً در اثر مشروبات الکلی آسیب دیده است. علایم تأثیر مشروبات الکلی روی جنین را که در دورۀ نوجوانی ظاهر می شود، می توان در موارد زیر آن را مشاهده کرد:
ویژگی های صورت ـ کودکانی که در دوران جنینی تحت تاثیر مشروبات الکلی بوده اند، معمولاً دست های کوچک، صورت پهن، چشمان کوچک، ابروهای قوسی و بلند و لب بالایی بسیار نازک دارند. در ضمن فاصلۀ بین لب بالایی و سوراخ های بینی در این نوع نوجوانان در مقایسه با همسالان خود بسیار صاف و نرم است. این نوع ویژگی های صورت در بعد از بلوغ کمتر واضح و آشکار می شوند.
اندازه و وضع بدن ـ کودکانی که در دوران جنینی تحت تاثیر مشروبات الکلی بوده اند، از لحاظ قد و وزن کمتر از همسالان خود هستند.
سیستم عصبی مرکزی ـ در اثر تاثیر مشروبات الکلی روی مغز که بعضی از قسمت های آن به صورت غیر عادی رشد میکند، باعث به وجود آمدن مشکلاتی در صحبت کردن، قضاوت و استدلال، هوش، عملکرد تحصیلی، هماهنگی جسمانی و شنوایی و بینایی می شود.
زایمان زودرس ناشی از مصرف مشروبات الکلی ـ تاثیر مشروبات الکلی روی جنین باعث زایمان زودرس می شود. تاثیر مشروبات الکلی روی جنین باعث به وجود آمدن اختلال های عصبی می شود که در مورد بسیاری از کودکان صدق می کند. نوجوانانی که دارای علایم تاثیر مشروبات الکلی باشند معمولاً در مدرسه مشکلات مختلفی پیدا می کنند. حتی اگر بهرۀ هوشی آنها در حد متوسط باشد، با این حال در مورد مفاهیم نظری و حل مسایل، مشکلاتی خواهند داشت. آنها در مورد یادآوری و حافظه ضعیف بوده و در انجام آزمون ها نمی توانند نمرات خوبی به دست آورند. آنها بسیار بیش فعال، بی پروا و نترس می شوند و با دیگران با خصومت و پرخاشگرانه رفتار می کنند. این نوجوانان به هیچ وجه از رفتارهای خود که منجر به نتایج منفی می شود، درس عبرت نمی گیرند و بارها همان رفتارها را تکرار می کنند.
علایم تأثیر مشروبات الکلی روی جنین و مهارت های اجتماعی ـ نبود مهارت های اجتماعی بین این نوجوانان بسیار شایع است. آنها اغلب سعی می کنند در صحبت کردن با دیگران متکلم وحده باشند. در صحبت های خود دایم از این شاخه به آن شاخه می پرند و در واقع چیزی بیان نمی کنند. آنها نمی توانند ذهن خود را در مورد آنچه که می خواهند بگویند، متمرکز کنند. پدر و مادرها و دوستان در مورد نوسانات خلقی این نوجوانان شگفت زده می شوند و تعجب می کنند که چرا آنها با دوستان و اعضای خانواده بدون اینکه چیزی آنها را تحریک کرده باشد، رفتارهای بی ادبانه و خصمانه دارند. این نوجوانان برای سوءاستفاده های هیجانی و جسمانی از طریق همسالان و دوستان بسیار مستعد می باشند. با توجه به اینکه این افراد قوۀ قضاوت ضعیفی دارند، لذا نمی توانند بدانند چه کسی دوست، چه کسی دشمن و چه کسی بیگانه است. دوستان و همسالان به آسانی می توانند این افراد را اغوا کنند که مرتکب رفتارهای خلاف بشوند. این نوجوانان لقمۀ بسیار چرب و نرمی برای گروه ها و افراد خلاف هستند، زیرا به آسانی می توان از آنها در زمینه های خلاف بهره برداری کرد. این نوجوانان بسیار ساده لوح و گول خورند، چون نه تنها به آسانی می توانند مرتکب رفتارهای خلاف و غیر قانونی شوند، بلکه مسئولیت آنها را هم به عهده می گیرند.
علایم تاثیر مشروبات الکلی روی جنین و رفتارهای روزمره ـ یکی از مهم ترین مشکلات پدر ومادری که چنین نوجوانانی دارند این است که نمی دانند با رفتارهای غیر قابل پیش بینی آنها چه کار کنند. این نوجوانان یک روز، تمام دستورات و خواسته های پدر و مادر را اجرا می کنند، تکالیف مدرسه را به خوبی انجام می دهند و روابط خوبی با سایر اعضای خانواده برقرار می کنند، ولی همین نوجوانان روز دیگر نمی توانند کار ساده ای را انجام دهند، دستورات و خواسته های پدر و مادر را اجرا نمی کنند و با خواهران و برادران خود جنگ و دعوا می کنند. این نوجوانان همیشه غیرمسئول و خرابکار هستند. با توجه به منطقه و شدت آسیب مغزی متأثر از مشروبات الکلی، در دوروز متوالی نمی توانند عملکرد یکسانی داشته باشند. این نوجوانان بیش از آنکه بد باشند، نمی دانند از آنها چه انتظاری می رود و چه خواسته می شود. این نوجوانان در یک زمینۀ خاص مشکلات عمده به وجود نمی آورند، بلکه آنها برای برنامه های خاصی شایستگی لازم را ندارند.گاهی این نوجوانان را که به طور مکرر رفتارهای درهم گسیخته از خود بروز می دهند را به طور غلط تحت عنوان اختلال دو قطبی یا اختلال روانی پس آسیبی تشخیص می دهند. برای اینکه آنها تغییرات خلقی بسیار شدیدی از خود بروز می دهند.
چگونه می توانید به نوجوانانی که مشکلاتی در درک کردن دارند کمک کنید
اگر مطالب گفته شده در اینجا در مورد نوجوان شما صدق می کند و نوجوان شما در خانه، مدرسه یا در روابط خود مشکلاتی ایجاد می کند، شما باید بلافاصله یک بررسی همه جانبۀ حرفه ای و تخصصی از او به عمل آورید تا مشخص شود که مشکل عمدۀ فرزند شما چیست و چرا دایماً چنین رفتارهایی از فرزند شما سر می زند، ولی اگر مشکلات نوجوان شما تا حدودی جزیی و بی اهمیت می باشند، به کار بردن راهبردهای زیر بسیار مفید و کارساز می باشند.
* به آنها کمک کنید که منظم باشند ـ شرایط و محیط را طوری ترتیب دهید که برنامۀ روزانه و مواردی که باید به مرحلۀ اجرا درآیند، به گونه ای باشند که نوجوان به آسانی بتواند به یاد بیاورد که باید چه کاری انجام دهد. محل هایی را برای قرار دادن کلیدها، تلفن همراه یا سایر چیزهایی که به طور مکرر گم می شوند، مشخص کنید.
* به آنها کمک کنید که همه چیز را به خوبی درک کنند ـ به آرامی صحبت کنید و از کلمات و جملات ساده و کوتاه استفاده کنید. فعالیت ها و امور پیچیده و بزرگ را به امور کوچک تر تقسیم کنید.
* حمایت بیشتری از آنها به عمل آورید ـ فعالیت های آنها را کنترل و هدایت کنید. با توجه به اینکه توانایی حل مشکلات و قضاوت آنها ضعیف است، لذا آنها بیشتر درگیر رفتارها و فعالیت های خطرناک می شوند. اگر آنها انجام دادن امری را فراموش کرده باشند، آن را طوری یادآوری کنید که احساس بی لیاقتی نکنند.
* در مورد مهارت های اجتماعی به آنها کمک کنید ـ به نوجوانان کمک کنید که وقتی دیگران صحبت می کنند، بدون اینکه صحبت آنها را قطع کنند، اجازه بدهند که آنها به صحبت خود ادامه دهند. به نوجوانان یاد دهید که چگونه ارتباط چشمی برقرار کنند.
* مواظب باشید که گول قد و قامت نوجوان را نخورید ـ سن تقویمی و اندازۀ قد و قامت نوجوان نمی تواند معرف توانایی های شناختی او باشد. سعی کنید که انتظارات شما دقیقاً منطبق با توانایی های نوجوانتان باشد.
* از افراد و منابع دیگری کمک بگیرید.
* تشویق کنید که به چیزهای جدید علاقه و رغبت پیدا کنند.
* مهربان و دلسوز باشید.
*سیاوش جمالفر، روان شناس و عضو جامعه روانکاوی انگلستان است.
