مهمترین دلیل خشک شدن درختان از عوامل ۹ گانه این تخریب تاریخی ساخت و ساز بی رویه برج و مراکز تجاری در حاشیه خیابان ولیعصر معرفی شد
اکبر اوایل سال ۳۰ پایه های اولین صندلی آرایشگاهی اش را زیر سایه آقا بزرگ در پایین میدان منیریه به زمین گذاشت. کارش آنقدر خوب بود که چند سال بعد همان ساختمان روبروی آقابزرگ که شاخه اش از زیر پنجره آن رد می شد را خرید و مغازه پای ساختمان را هم به برکت همان سایه ها پیرایشگاه آقا بزرگ گذاشت. بعدها پسرش هم در همان مغازه آرایشگری آموخت و آرایشگری کرد تا روزی که نوه اش، محمدرضا کاکاوند خسته از نان بخور و نمیر آرایشگری در حالی که می شد از مغازه پول درآورد، پیرایشگاه را به مغازه فروش لوازم ورزشی تبدیل کرد و به جای آقا بزرگ نام ورزشکاران را بر آن گذاشت، اما همچنان ظهر و عصر، تابستان و زمستان سیگارش را زیر سایه آقا بزرگ می گیراند و خاطرات کودکی خودش و پدر را از زبان پدرش می شنید.
کسی نمی داند چه کسی اولین بار نام آقا بزرگ را به آن چنار قطور و پرشاخه وصله کرد، اما چند سال بعد معلوم شد آقا بزرگ یکی از ۵ چنار مسن خیابان ولیعصر است که ۸۸ سال قبل فرمان کاشت آنها توسط رضا شاه در جاده مخصوص پهلوی صادر شده بود. چناری که وقتی سال ۱۳۹۲ بعد از خشک شدن تام و تمامش بریدندش جایش در آن نقطه از خیابان ولیعصر مثل جای خالی جد بزرگوار یک خاندان پر جمعیت و ریشه دار همواره خالی ماند، حتی تا به امروز که گفته می شود بیشتر از نصف آن خانواده کاملا از بین رفته است. ریشه بعضی بدون تنه هنوز در کف خیابان ولیعصر باقی مانده و ریشه برخی دیگر مثل آقا بزرگ در هنگام عملیات عمرانی حاشیه خیابان ولیعصر چنان از زمین کنده شد که اکنون یاشار فرزند اکبر تعریف های پدربزرگش از بزرگی قد و قامت آقابزرگ را تنها خیالپردازی های یک ذهن رو به زوال قلمداد می کند و باور نمی کند که وقتی او فقط دو سالش بوده، درختی به قطر ۱۰ برابر کمر پدر ۱۱۷ کیلویی اش درست در جایی قرار داشته که الان به یک کیوسک زرد رنگ و زشت مخابرات اختصاص یافته است.
این احتمالا سرنوشت باورهای واقعی بخش بزرگی از کودکان فعلی و آینده تهران خواهد بود، چرا که با توجه به آمار و ارقام، زوال خاطراتی که هم اکنون دامان یاشار و پدربزرگش را گرفته است نه تنها متوقف نشده که در حال سرعت گرفتن هم هست.
گزارش های سازمان میراث فرهنگی استان تهران نشان می دهد تنها در سال ۹۲، به همراه آقا بزرگ ۷۴ اصله درخت چنار کهنسال دیگر با عمر بالای ۸۰ سال در حد فاصل میدان منیریه تا میدان ولیعصر به دلیل بی‌آبی ابتدا خشک و سپس قطع شدند.
این در حالی است که بنابر پژوهش مشترک حسن هویدی، فرهود حمیدی فراهانی، عقیل علیا، سعید مهدلویی تحت عنوان بررسی علل خشک شدن چنارهای خیابان ولیعصر و راهکارهای احیای آن ها، از نسل آن ۲۴ هزار درخت چنار کاشته شده به دستور رضا شاه در سال ۱۳۱۷، در سال ۱۳۹۳ تنها ۵۴۴ اصله درخت کهنسال شامل ۳۵۴ اصله در سمت غربی خیابان و ۲۰۰ اصله در سمت شرقی خیابان باقی مانده بود.
البته تلفات چنارها به همین عدد محدود نیست چرا که مطابق اطلاعات منتشر شده در پرونده ثبت این خیابان به عنوان اثری ملی در سال ۱۳۹۰ که آخرین سرشماری رسمی چنارهای این خیابان نیز به شمار می آید و تطبیق آن با اطلاعات تاریخی مستند نشان می دهد به صورت میانگین در ۶۶ سال گذشته هر روز یک و نیم درخت از مجموع چنارهای خیابان ۱۸ کیلومتری ولیعصر از بین رفته است. وضعیتی که نشان می دهد از ۲۴ هزار اصله چنار ثبت شده در اسناد بلدیه سال ۱۳۲۴ که پژوهش ” بررسی علل خشک شدن چنارهای خیابان ولیعصر و راهکارهای احیای آن ها ” به آن اشاره شده است در سال ۱۳۹۰ تنها ۸۲۸۸ اصله باقی مانده است. اتفاقی آنچنان تلخ که هفته گذشته معاون شهرسازی وزیر مسکن را واداشت تا نسبت به از میان رفتن تمامی درخت های باقی مانده هشدار داده: «از امیریه به سمت انتهای خیابان ولیعصر، چنارها تقریبا از بین رفته و دیگر درخت بلند در این منطقه دیده نمی‌شود.»
پیروز حناچی دلیل این موضوع را فاضلاب خانه‌های شمال شهر دانست که وارد شریان‌های اصلی می‌شود و از دو طرف خیابان ولیعصر به طرف پایین می‌رود. این فاضلاب موجب آلودگی و بیماری درختان می‌شود و هیچ اقدامی نیز برای کنترل آن صورت نمی‌گیرد.
البته این تنها یک نظریه دراین باره است، چرا که در پژوهشی که به منظور بررسی عوامل خشک شدن چنارهای ولیعصر توسط برخی از اساتید شناخته شده دانشگاه های محیط زیست کشور انجام شد، مهمترین عامل از عوامل ۹ گانه این تخریب تاریخی ساخت و ساز بی رویه برج و مراکز تجاری در حاشیه خیابان ولیعصر معرفی شد: «نابودی شبکه های انتقال آب چشمه ها و رودخانه ها و قنات ها، عدم نظم در آبیاری، حضور فاضلاب و آلودگی آبهای جاری، حضور شوینده ها و مواد شیمیایی، سیمان و مصالح ساختمانی و روغن و گازوئیل در آب و خاک، تخریب ریشه های درختان با حفاری های متعدد و گذاشتن جدول و بتون ریزی و …، تغییر سطح خاک و قرارگرفتن ریشه های درختان در معرض آب و هوا، نامهربانی با درختان با بستن سیم و کوبیدن میخ، بریدن شاخه های درختان و …، وجود ساختمان های بلند و جلوگیری از تابش نور آفتاب به درختان و وجود دوده و هوای آلوده.»
هر ساله مدیرعامل فضای سبز این نهاد عمومی با حساسیت زیادی از کاشت چنارهای تازه در کناره های خیابان ولیعصر خبر می دهد، خبری که اگر چه ممکن است در تعداد آنها اغراق صورت بگیرد، اما وقوعش درست است و پیامدش نامعلوم. محمدرضا یک نمونه آن را به خوبی به خاطر می آورد، وقتی که دو سال و نیم بعد از ریشه کنی آقابزرگ ماموران شهرداری نهالی تازه را در جوار سوراخ به یادگار مانده از ریشه های آن کاشتند، نهالی که یک سال بعد به صورت کامل جوانمرگ شد. این تنها نمونه نبوده و نیست که گزارش های بسیاری درباره موارد مشابه وجود دارد. گزارش هایی که در نهایت حسن هویدی استاد دانشگاه محیط زیست را به انجام پژوهشی درباره علت شکست های این کاشت های تازه وادار کرد که نتایج آن را اینطور و در یک جمله توصیف کرد: “در مورد تلاش برای احیا درختان، به علت عدم رعایت اصول حفظ درخت در برخی عملیات های توسعه شهری مانند فاضلاب و زیباسازی، این اقدامات آن‌گونه که باید و شاید، مثمر ثمر نیست”.
پرویز کردوانی استاد دانشگاه تهران که او را پدر کویرشناسی هم لقب داده اند هم درباره خشک شدن چنارهای ولیعصر به ایسنا گفته است: «این خشکی، دلایل مختلفی می تواند داشته باشد اما یکی از علت ها سنگ فرش هایی است که تا پای درخت کشیده شده و مانع تنفس آن می شود، بنابراین با وجود زیبایی و آسودگی پیاده رو باید شاهد پژمردگی این نعمت های خدادادی باشیم؛ چرا که از نظر گیاهشناسی، ریشه های چنار از نوع پراکنده بوده و بخشی از تنفس خود را از سطح خاک انجام می دهد.»
جای خالی آقابزرگ را این روزها با سیمان پوشانده اند، تکه ای سنگ که بی شباهت به سنگ قبر نیست را در جای او قرار داده اند و در کنارش کیوسک فلزی مخابرات علم شده که نه سایه ای دارد و نه شاخه ای، محمدرضا برخلاف پدربزرگش کمتر به بیرون مغازه سر می زند و یاشار بدون توجه حرف های پدربزرگش درباره روزگار از یاد رفته چنارهای ولیعصر را به سخره می گیرد. چنارهایی که به گفته معاون وزیر مسکن ۸۰ سال پیش کاشته شدند تا ما امروز از آنها استفاده کنیم، اما با این وضعیت ده سال بعد اثری از آنها باقی نخواهد ماند.
*شهروند خبرنگار ـ تهران– منبع: ایران وایر
