دکتر نسترن ادیب راد
در بحث گذشته در مورد توجه به شخصیت و نقش آن در انتخاب شغل و رشته تحصیلی بحث شد در این مقاله تلاش می شود دیدگاه جان هالند،که یکی از معروفترین دیدگاههای مربوط به رتبه شغل و شخصیت را مطرح نموده است مورد بخث و بررسی. قرار گیرد.
از نظر روانشناسی شخصیت عبارت است از ترکیبى از اعمال، افکار، هیجانات و انگیزه‌هاى شخص که در تعامل با موقعیت‌ها و وضعیت‌هاى مختلف نمایان مى شود. بر اساس نظریه هالند، انسان با توجه به ویژگى‌هاى شخصیتى خود شغلى را برمى‌گزیند که برآورنده نیازهایش باشد و افرادى که مشاغل یکسانى را انتخاب مى‌کنند تا حدود زیادى ویژگی هاى شخصیتى مشابهى دارند.
از این منظر هر کدام از انواع شخصیت نیازمند محیطى است که با آن خصوصیات هماهنگى و سازگارى داشته باشد و بیشترین امکان براى رشد و شکوفایى خود را فراهم آورد. بر اساس این دیدگاه انسانها از نظر شخصیتی به ۶ دسته تقسیم می شوند: ۱ ـ جستجوگر، ۲ ـ هنرگرا ۳ ـ اجتماعى، ۴ ـ واقع‌گرا، ۵ ـ قراردادی، ۶ ـ متهور.
از این نظر رضایت شغلى عبارت است از میزان سازش بین نوع شخصیت و محیط شغلى. هر چه میزان سازش بین این دو بیشتر باشد رضایت و موفقیت شغلى بیشتر است.
تیپ های شخصیتی
تیپ واقع گرا: افرادی غیر اجتماعی مادی خود – محور، همرنگ، طبیعی، انعطاف ناپذیر، رک، بهنجار، صرفه جو، اصیل، مصر، غیرشهودی، سرسخت، اهل عمل و بی پیرایه هستند. این افراد ترجیح می دهند وارد فعالیت هایی شوند که پیامد آن سروکار داشتن آشکار، مرتب و منظم با اشیاء، ابزار، ماشین ها و حیوانات و اجتناب از فعالیت های آموزشی و یا درمانی است. این تمایلات رفتاری به نوبه خود به اکتساب صلاحیت های عملی، مکانیکی، کشاورزی، الکتریکی و فنی، و به کمبودی در صلاحیت های اجتماعی و تربیتی منتهی می شود. این افراد خود را فردی دارای توانایی های ورزشی و مکانیکی و فاقد توانایی در ارتباط انسانی می پندارند. برای اشیای عینی و خصوصیات شخصی قابل لمس مانند پول، قدرت و مقام ارزش قایل می شوند.
تیپ قراردادی: این افراد محتاط، انعطاف ناپذیر، پیگیر، همرنگ، خوددار، اهل عمل، وظیفه شناس، اصولی، دوراندیش، مدافع، مطیع، صرفه جو، کارآمد، منظم و فاقد تخیل هستند. آنها ترجیح می دهند که به فعالیت های ساده و مرتب مانند سروکار داشتن منظم با داده ها، نگهداری پرونده ها، بایگانی مطالب، تکثیر مطالب، تنظیم اطلاعات نوشتاری و عددی بر طبق نقشه تعیین شده، به کار انداختن ماشین های اداری و پردازش داده ها برای کسب اهداف سازمانی یا اقتصادی و بیزاری از فعالیتهای مبهم، آزاد، جستجوگرانه یا سازمان یافته بپردازند. این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اکتساب صلاحیتهای اداری، محاسباتی، نظم تجاری و کمبودی در صلاحیتهای هنری در این تیپ شخصیتی می شود.
تیپ جستجو گر: افرادی تحلیل گر، مستقل، منطقی، هشیار، روشنفکر، خوددار، منتقد، درون نگر، کناره گیر، پیچیده، بدبین، فروتن، کنجکاو و دقیق هستند. این افراد ترجیح می دهند که وارد فعالیت هایی شوند که پیامد آن بررسی خلاق مشاهده ای نمادین و منظم پدیده های فیزیکی، زیست شناختی و فرهنگی به منظور فهم و کنترل این پدیده ها، و اجتناب از فعالیت های ترغیبی، اجتماعی و تکراری باشد. این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اکتساب صلاحیت های علمی و محاسباتی، و کمبودی در قابلیت های ترغیب کننده می شود این تیپ شخصیتی خود را فردی محقق، روشنفکر، دارای تواناییهای علمی و ریاضی و فاقد توانایی رهبری می پندارد که برای علم ارزش قائل است.
تیپ هنری: افرادی مبهم، خیالپرداز، شهودی، بی نظم، غیرعملی، سازش ناپذیر، عاطفی، خود انگیخته، مبتکر، ابرازگر، مستقل، حساس، آرمانگرا، درون نگر، آزادمنش، و غیرمنظم بوده و به دنبال سر و کار داشتن با مواد فیزیکی، کلامی یا انسانی برای خلق اشکال یا محصولات هنری هستند و از فعالیتهای آشکار، سازمان یافته و مرتب بیزارند. این تمایلات رفتاری به نوبه خود، منتهی به اکتساب صلاحیت های هنری ـ زبان، موسیقی، نمایش، نویسندگی ـ و کمبود در صلاحیت های نظامی تجاری یا اداری می شود. این دسته افراد برای کیفیت های مربوط به زیباشناسی ارزش قائل می شوند.
تیپ اجتماعی: این افراد مسلط، امدادگر، مسئول، اهل همکاری، آرمان گرا، معاشرتی، صبور، تلقینی، مبادی آداب، رفیق، مهربان، فهمیده، سخاوتمند، مشوق و صمیمی هستند که ترجیح می دهند به فعالیت هایی بپردازند که پیامد آن اداره کردن دیگران به منظور آگاهاندن، تعلیم، رشد، درمان یا راهنمایی آنان و اجتناب از فعالیت های صریح، مرتب، سازمان یافته است که به مواد، ابزار یا ماشین ها مربوط باشد. این افراد دارای صلاحیت های روابط انسانی مانند صلاحیت های میان فردی، درمانی و آموزشی، و کمبود در صلاحیت های دستی و فنی هستند.
تیپ متهور: افرادی زیاده طلب، با انرژی، عشوه گر، ماجراجو، خودنما، خوش بین، خوشخو، هیجانی، مطمئن به خود، جاه طلب، معاشرتی، سلطه جو، برون نگر و پرحرف هستند. این افراد به فعالیت هایی می پردازند که پیامد آن اداره کردن دیگران برای تحصیل اهداف سازمان یا به دست آوردن درآمد اقتصادی، و بیزاری نسبت به فعالیت های مشاهده ای، نمادین و سازمان یافته است. این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اکتساب صلاحیت های رهبری، میان فردی، تشویق، و کمبود در صلاحیت های علمی می شود. این افراد خود را فردی مبتکر، ابرازگر، شهودی، سازش ناپذیر، درون نگر، مستقل، نامنظم، دارای توانایی در زمینه های هنری، موسیقی، بازیگری، نویسندگی و گویندگی، مدیریت و تجارت می پندارند.
سخن آخر این که: با توجه به شش نوع شخصیت مختلف، شش نوع محیط شغلی نیز وجود دارد. هر کدام از انواع شخصیت به محیطی نیاز دارد که موافق و سازگار با خصوصیات آن باشد و نهایت امکان رشد را برای آن نوع شخصیت فراهم آورد. به عبارت دیگر، هر فرد در جستجوی محیطی است که بتواند از مهارت ها و توانائی های خود حداکثر استفاده را بنماید و به موفقیت و نیز رضایت شغلی مورد قبولی نایل شود.
* دکتر نسترن ادیب راد مشاور خانواده و جوانان در ایران و کانادا، مولف و مترجم پنج جلد کتاب در این زمینه است.
