هفدهمین جشنواره سینمای دیاسپورا از ۲ تا ۵ نوامبر ۲۰۱۷ در سینما کارلتون تورنتو برگزار می شود. در جشنواره امسال ۱۱ فیلم بلند و ۹ فیلم کوتاه به نمایش در خواهند آمد. از این میان سه فیلم بلند و یک فیلم کوتاه ساخته ی سینماگران ایرانی است. کلمه ی دیاسپورا به معنی پراکنده شدن است و به هر نژاد یا ملتی گفته می‌شود که به هر دلیل از موطن خودشان جدا شده و در محیطی جدید ساکن شده باشند. تا جایی که من می‌دانم، در فارسی کلمه‌ای که مفهوم دیاسپورا را برساند نداریم. کلمه‌های هم‌خانواده با دیاسپورا در فارسی مهاجرت، کوچ، و تبعید است که دو کلمه اول مفهومی خودخواسته را در خود دارند و سومی، برعکس، سفری اجباری است. دیاسپورا اما همه این‌ها یک‌جا است. امروزه می‌توان از دیاسپورای ایرانی، ایتالیایی، آفریقایی، عرب، و غیره صحبت کرد.
سینمای دیاسپورا هم‌زمان با توان گرفتن سیل مهاجرت از جنوب به شمال زاده و بزرگ شد. ویژگی اصلی سینمای دیاسپورا ـ و تفاوت اصلی آن با سینمای ملی ـ حضور دو یا چند فرهنگ متفاوت در آن است. برای نمونه، بسیاری از فیلم‌های فاتح آکین داستان‌های جامعه ترک در آلمان را تصویر می‌کند. همین‌طور، عبدالطیف کشیش به جامعه شمال آفریقا در فرانسه می‌پردازد.
دهه‌های پایانی قرن پیش، سینمای دیاسپورا هویتی مستقل یافت و در کنار سینمای ملی کشورهای گوناگون جایگاه ویژه خودش را پیدا کرد. بیشترین تولیدات سینمای دیاسپورا در کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا، و استرالیا صورت می‌گیرند، که دلیل آن هم مشخصا حجم بزرگ اقوام مهاجر در این کشورهاست.
سینمای دیاسپورای ایران اگرچه در میان هم‌خانواده‌هایش از جوان‌ترین‌هاست، اما به‌دلیل ریشه‌دار بودن سنت سینمای ملی توانسته است به یکی از موفق‌ترین‌ها تبدیل شود.
جلد شهروند ۱۶۷۰
امروزه به‌ندرت می‌توان جشنواره معتبری در دنیا یافت که ساخته‌ای از سینمای دیاسپورای ایران را در برنامه نداشته باشد. برای نمونه، در جشنواره کان امسال دو فیلم دیاسپورای ایران برای دریافت جایزه دوربین طلایی با هم رقابت داشتند. این دو فیلم، “تهران تابو” و “ایشان” بودند که هر دو در جشنواره دیاسپورای امسال حضور دارند.
جشنواره سینمای دیاسپورا امسال هفدهمین دوره‌اش را برگزار می‌کند. در این هفده سال این جشنواره توانست جای خودش را در جامعه سینمایی تورنتو باز کند. دیاسپورا جشنواره کوچکی است که من و دیگر دست‌اندرکارانش تمام توان‌مان را داریم به‌کار می‌گیریم تا کوچک بماند. دلیل این موضوع این است که گردانندگان این جشنواره اگرچه از خوش‌نام‌ترین و پرسابقه‌ترین افراد جامعه سینمایی تورنتو هستند، اما همگی به‌شکل داوطلبانه کار می‌کنند. حجم کنونی این جشنواره با حجم کار داوطلبانه‌ای که در آن صورت می‌گیرد هم‌خوانی دارد. با این‌حال، استقبال از این جشنواره به‌مراتب بزرگ‌تر از حجم کنونی آن است. ما هرساله بیش از سیصد عنوان فیلم دریافت می‌کنیم که در آخر باید آن را به سطح بیست تا بیست و پنج فیلم برسانیم. اعضای هیئت انتخاب جشنواره – که در سراسر دنیا پراکنده‌اند – هر یک تعداد زیادی فیلم را بازبینی می‌کنند و نظر می‌دهند. در پایان، ما حدود پنجاه فیلم خوب داریم که انتخاب شده‌اند. در دور دوم، بیش از نیمی از این فیلم‌ها را مجبوریم کنار بگذاریم تا به تعداد مطلوب برسیم. این است که من همیشه نیمی شوخی و نیمی جدی می‌گویم انتخاب شدن در جشنواره دیاسپورا به‌مراتب مشکل‌تر از کان یا ونیز است. از سوی دیگر، همین سخت‌گیری، دلیل اصلی بالا بودن کیفیت فیلم‌هایی است که در جشنواره به‌نمایش در می‌آید. این در نظرسنجی‌هایی که در پایان هر فیلم از بیننده‌ها می‌کنیم نیز منعکس است. میانگین نمره‌ای که بیننده‌ها به فیلم‌های جشنواره در ده سال گذشته داده‌اند ۸۴ از ۱۰۰ بوده است.
فیلم‌های جشنواره امسال از بیست کشور سازنده می‌آیند و بیست و پنج فرهنگ را نمایندگی می‌کنند. با یکی دو استثنا، همه فیلم‌ها نمایش اول‌شان در تورنتو یا کانادا یا آمریکای شمالی را در جشنواره دیاسپورا دارند. موضوع اصلی جشنواره امسال “موسیقی دیاسپورا” است که در چند فیلم خودنمایی می‌کند. در زیر برخی از این فیلم‌ها را معرفی می‌کنم.
سینمای دیاسپورای ایران
تهران تابو Tehran Taboo
علی سوزنده، آلمان/اتریش، ۲۰۱۷، ۹۶ دقیقه
نامزد دوربین طلایی و جایزه هفته منتقدین از جشنواره کان ۲۰۱۷، اولین نمایش در تورنتو
زندگی دوگانه چند زن و مرد ایرانی در جامعه مدرن ایران. جایی که سکس، مواد مخدر، روسپیگری، و قوانین مذهبی در کنار یک‌دیگر حضور دارند.
ایشان They
آناهیتا قزوینی‌زاده، آمریکا، ۲۰۱۷، ۸۰ دقیقه
نامزد دوربین طلایی و نخل کوییر از جشنواره کان ۲۰۱۷، اولین نمایش در تورنتو
جی، چهارده ساله، دوست دارد او را نه با He یا She بلکه با They “ایشان” خطاب کنند، چون هنوز درباره جنسیتش تصمیم نگرفته است. در تعطیل آخر هفته، جی با خواهر و دوست پسر ایرانی خواهرش تنهاست و پس از دو سال هورمون درمانی می‌خواهد درباره تغییر جنسیت تصمیم آخر را بگیرد.
غلام Gholam
با بازی شهاب حسینی
میترا تبریزیان، انگلیس، ۲۰۱۷، ۹۴ دقیقه، اولین نمایش در تورنتو
غلام در لندن زندگی می‌کند و راننده تاکسی است. او از قهرمانان جنگ ایران و عراق است، اما امروز می‌خواهد گذشته‌اش را فراموش کند بی آن‌که طرحی برای آینده داشته باشد.
فیلم‌های دیگر
جنگو Django
اتیان کومار، فرانسه، ۲۰۱۷، ۱۱۷ دقیقه، اولین نمایش در تورنتو
جنگو راینهارت از سرشناس‌ترین نوازندگان جاز در فرانسه و جهان بود. زمانی که جنگ جهانی شروع شد و فرانسه به اشغال آلمان درآمد او برای اجرای کنسرت به آلمان دعوت شد، اما مشکل اینجا بود که او ریشه کولی داشت و کولی‌ها در کنار یهودی‌ها، همجنس‌گرایان، و کمونیست‌ها محکوم به نابودی بودند.
هارمونیا Harmonia
اوری سیوان، اسرائیل، ۲۰۱۶، ۹۸ دقیقه، اولین نمایش در کانادا
هارمونیا برداشت مدرنی از داستان کهنه مثلث عشقی ابراهیم، سارا، و هاجر در عهد عتیق است. سارا در ارکستر فلارمونیک بیت‌المقدس چنگ می‌نوازد. آبراهام، شوهرش، رهبر ارکستر است. هاجر دختر فلسطینی جوانی است که به ارکستر می‌پیوندد و رابطه دوستانه عمیقی با سارا پیدا می‌کند. زمانی که هاجر متوجه می‌شود سارا نازا است به او پیشنهاد می‌کند از آبراهام آبستن شود.
حلال برای نوآموزان Halal for Beginners
کونور مک‌درموترو، ایرلند، ۲۰۱۷، ۱۰۰ دقیقه، اولین نمایش در آمریکای شمالی
این فیلم کمدی داستان اولین کارخانه گوشت حلال در ایرلند است. عزیز، جوانی است که باید بین زندگی‌اش با دوست دختر ایرلندی و آمالی که پدر سنت‌گرا اما باهوش و کارآفرینش برای او در سر دارد، تعادلی بوجود آورد.
بابا Babai
ویسار مورینا، آلمان/کوزوو، ۲۰۱۵، ۱۰۴دقیقه، اولین نمایش در تورنتو
برنده جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره کارلووی‌واری، ۲۰۱۵
نوری، ده ساله، و پدرش در دوران پیش از فروپاشی دیوار برلین در خیابان‌ها سیگار می‌فروشند و به سختی روزگار می‌گذرانند. وقتی پدرش ناگهان ناپدید می‌شود او در پی یافتن پدرش به سفری سخت به آلمان تن می‌دهد.
خانه آن‌جاست که دل آن‌جاست Home is Where the Heart is
مارک والتمن، هلند، ۲۰۱۷، ۱۰۰ دقیقه، اولین نمایش در کانادا
آکسل، یک سفیدپوست سورینامی است که بیست سال است در هلند زندگی می‌کند. وقتی مادرش او و باقی خانواده را برای کریسمس دعوت می‌کند، آکسل و همسر و دخترش به موطن اصلی او باز می‌گردند. بازگشتی که سختی‌های خودش را دارد.
موریس آمریکایی Morris from America
چاد هارتیگان، آلمان/آمریکا، ۲۰۱۶، ۹۱ دقیقه، اولین نمایش در تورنتو
موریس، ۱۳ساله و آفریقایی-آمریکایی، همراه با پدرش به آلمان مهاجرت می‌کند. تلاش موریس برای راه یافتن به جمع بچه‌های هم‌سن و سالش در آلمان تنها زمانی به موفقیت می‌رسد که او دختری را در کلوپ جوانان با موسیقی رپ شیفته خودش می‌کند.
پسر سوفیا Son of Sofia
الینا سیکو، یونان/بلغارستان/فرانسه، ۲۰۱۷، ۱۱۱ دقیقه، اولین نمایش در کانادا
برنده جایزه ویژه داوران از جشنواره ترایبکا ۲۰۱۷، جایزه ویژه جشنواره سارایوو ۲۰۱۷
در تب و تاب المپیک ۲۰۰۴ آتن، میشا، پسر ۱۱ ساله روس به یونان می‌آید تا با مادرش زندگی کند. آن‌چه او خبر ندارد این است که مادرش با مردی زندگی می‌کند که قرار است پدر او بشود.
جنگ ۹۰ دقیقه‌ای
ایال هلفون، اسرائیل/آلمان/پرتغال، ۲۰۱۶، ۹۰ دقیقه
پس از سال‌ها جنگ و خونریزی، سیاست‌مداران اسرائیلی و فلسطینی تصمیم می‌گیرند به این کینه پایان دهند و تمام اختلافات‌شان را در یک مسابقه فوتبال حل و فصل کنند. مسابقه‌ای که در آن هر کس برنده شد می‌ماند و آن‌که باخت باید بی هیچ دردسر کشور را بگذارد و برود.
بلیت: ۱۵ دلار، ۱۲ دلار برای دانشجویان و شهروندان ارشد، پاس جشنواره: ۷۵ دلار
برای اطلاع بیشتر از فیلم‌ها و خرید بلیت به وب‌سایت جشنواره مراجعه کنید.
