داریوش کبیر/بخش دوم
الف: زندگینامه
داریوش یکم در واقع داماد کورش و سومین پادشاه هخامنشیان بود که بر تخت سلطنت نشست.
وی در سال ۵۲۲ پیش از میلاد، با کمک چندی از بزرگان هفت خانواده اشرافی پارسی با کشتن گئومات مغ به فرونشاندن شورش‌های درون‌مرزی پرداخت، فرمانروایی شاهنشاهی را استحکام بخشید و سرزمین‌هایی چند به شاهنشاهی افزود.
نام داریوش در کتب عهد عتیق از جمله کتاب‌های حجی، زکریا، عزرا، نحمیا و کتاب دانیال چند بار تکرار شده. هرچند که معمولاً از کوروش کبیر به عنوان شخصیت ذوالقرنین در قرآن یاد می‌شود، اما برخی متفکران با اشاره به روایات تاریخی از جمله کتاب تواریخ هرودوت، داستان سفر ذوالقرنین به سرزمین اقوامی وحشی را یادآور لشکر کشی داریوش به سرزمین سکاها دانسته‌اند. به هر حال مرتبط دانستن پادشاهان هخامنشی و ذوالقرنین از رؤیای دانیال نبی در عهد عتیق سرچشمه می‌گیرد. در کتاب دانیال، دانیال نبی در رؤیا چنین می‌بیند:«دیدم که ناگاه قوچی نزد نهر ایستاده بود که دو شاخ داشت و شاخ هایش بلند بود و یکی از دیگری بلندتر و بلندترین آنها آخر برآمد؛ و قوچ را دیدم که به سمت باختر و شمال و جنوب شاخ می‌زد و هیچ وحشی با او مقاومت نتوانست کرد و کسی نبود که از دستش رهایی دهد و برحسب رای خود عمل نموده، بزرگ می‌شد.»
در ادامه در کتاب دانیال می‌خوانیم:«جبرئیل بر او آشکار گشت و خوابش را چنین تعبیر نمود: قوچ صاحب دو شاخ که دیدی پادشاهان ماد و پارس است.»
ب: اقدامات داریوش کبیر:
۱ . تعدیل نظام مالیاتی، که از ابتکارات گیومت بود را داریوش وسعت داد. پس تعدیل نظام مالیاتی یکی از کارهای وی بود.
۲ . اصلاح قوانین دادگستری، داریوش قوانین مالکیت را هم تعدیل کرد که اگرچه به سود دولتی ها و منصوبین دربار بود، اما همین تعدیل از یکسری هرج و مرج ها کاست.
۳ . تاسیس سپاه جاویدان، عده این لشکر ۱۰ هزار نفر بود و هیچگاه از تعداد آنها کم نمی شد چون فورا جاهای خالی را پر می کردند. به واسطه وجود این سپاه امنیت در تمام ممالک تامین می شد و به علاوه یک سپاه۴ هزار نفری از پیاده و سواره، از پایتخت و قصر سلطنتی محافظت می کردند.
۴ . داریوش سیستمی را به وجود آورد به نام پیک و در واقع به معنای سیستم پستی یعنی خبررسانی سریع بوده است که در آن، جاسوسان مطالب را سریعا جمع آوری کرده و به سازمان اطلاعات داریوش می رساندند.
۵ . تا پیش از داریوش وضعیت معاملات چه در داخل و چه در خارج از کشور مشخص نیست، اما آنچه که مشخص است این سیستم، سیستم داد و ستدی بوده است نه پولی. داریوش برای اینکه خود را با سیستم معاملات بین المللی وفق دهد اقدام به ضرب سکه طلایی به نام وِریک یا دِریک کرد که مردم به هیچ وجه حق استفاده از آن را نداشتند و فقط دولت برای معاملاتش از این سکه استفاده می کرد. حتی ساتراپها هم از آنها استفاده نمی کردند، بلکه از نقره و سایر فلزات استفاده می کردند.
۶ . تاسیس سازمان چشم و گوش (جاسوسی)، یعنی ماموران آن در هر کجا که بودند مثل این بود که چشم شاه می دید و گوش شاه می شنوید. آنها وضعیت پادگانها، وضعیت مالی و … را جمع آوری کرده و به نزدیکترین دفاتر جاسوسی می رساندند.
۷ . داریوش عقیده داشت که ابتدا باید اقتصاد را درست کرد و بدین جهت از سارد تا شوش، جاده شاهی را به وجود آورد که طول آن ۲۵۰۰ کیلومتر بوده است و در طول مسیر، بین صد تا صد و ده کاروانسرا وجود داشت، یعنی فاصله بین هر کاروانسرا ۲۵ کیلومتر بوده است. کار این کاروانسراها در موقع جنگ، اختصاص به کاروان های نظامی پیدا می کرد و در زمان صلح کار آنها حمایت از مال التجاره کاروانها، دادن غذا و آذوقه به آنها و … بود.
۸ . داریوش در فاصله بین دریای سرخ و رود نیل ترعه ای به وجود آورد و در آن کتیبه ای نقش کرد. این ترعه همان کانال سوئز است.
- داریوش امپراتوری هخامنشی را به ۲۰ تا ۲۲ ساتراپ تقسیم کرد که در نتیجه آن، هم از موضوع منطقه ای شدن مناطق جلوگیری می کرد و هم بیشتر و راحت تر مالیاتها را جمع آوری می کرد. هر بخش را به یک نفر شهربان سپرد که هم از نظر امنیتی، دولت تامین باشد و هم از نظر مسایل دیگر. همچنین برای کمک به والیان و نیز برای اینکه کارها در دست یک نفر نباشد دو نفر از مرکز مامور می شدند، یکی برای فرماندهی قشون محلی یا ساخلو و دیگری به اسم سردبیر و در واقع مفتش مرکز ایالات بود و مقصود از ایجاد این شغل این بود که مرکز بداند احکامی که به والی صادر می گردد اجرا می شود یا نه.
- داریوش تعدادی از مخالفان خود را سرکوب کرد که برای تعداد آنها، داریوش هیچگاه عدد درستی ذکر نکرده است، اما آنچه مسلم است در زمان وی ۱۹ منطقه طغیان کردند که داریوش می گوید من همه آنها را کُشتم.
- داریوش کاخ های شوش و تخت جمشید را ساخت.
چند مورد را می شود مفصل تر ذکر کرد که اهمیت بیشتری دارد از جمله:
تنظیم مالیات ها:
مورخان یونانی نوشته‌اند داریوش برای هر ایالتی مالیات نقدی و جنسی معین کرد. پلوتارک مورخ یونانی می‌نویسد «داریوش در صدد تحقیق برآمد تا معلوم نماید که مالیات تعیین شده، بر مردم گران است یا نه و چون جواب آمد که گران نیست و مردم می‌توانند بپردازند، باز مالیاتها را کم کرد تا تحمیلی بر مردم نشود.»
در توضیح می توان گفت که در کتاب از زبان داریوش که نویسنده آن هاید ماری کخ است با ترجمه پرویز رجبی، از سیستم مالیاتی به نام گزیه یاد شده است که با حمله اعراب گ تبدیل به ج شده و نام جزیه را به خودش اختصاص داد. در واقع اولین سیستم مالیاتی مدون بوده که توسط داریوش بنیان گذاری شده بود.
کانال سوئز
وقتی داریوش در هند بود مشاهده کرد که بازرگانی مصر و شامات با هند از راه خشکی مشکل است و حمل و نقل گران تمام می‌شود این بود که امر کرد، که کانالی که امروزه به نام کانال سوئز معروف است و نخستین بار در سال ۶۰۹ پیش از میلاد ایجاد شده و در زمان داریوش پر شده بود، را پاک کرده و سیر کشتی‌ها را در این کانال، برقرار کردند.
گویا داریوش در سر راه خود به مصر این آبراه ناتمام را دیده بود و درباره آن از مردم پرسش هایی کرده بود. در سنگ نوشته‌هایی که به خط هیروگلیف مصری به یادبود ساختن این کانال، در دست است، اشاراتی به این پرسش‌ها وجود دارد. سه سنگ‌نوشته از داریوش در کانال سوئز کشف شده که مفصل‌ترین و مهم‌ترین آنها ۱۲ سطر دارد و مشتمل است بر مدح اهورامزدا و معرفی داریوش و دستور حفر ترعه سوئز. دو کتیبه دیگر کوچک‌ترند و مشتمل بر معرفی داریوش هستند.
یکسان کردن واحد پول و واحد اندازه‌گیری ارتباط اقتصادی دایم، بین تمام ولایات، یک دستگاه واحد پول و یک نظام اوزان و مقادیر قابل تبدیل را، در سراسر کشور الزامی می کرد. سکه‌های طلایی که در این دوران، در تمام ایران رواج پیدا کرد، به سکه دریک موسوم بود. در تاریخ جهان، لیدیه نخستین مملکتی بود که سکه در آنجا زده شد ولی در تاریخ ایران، در زمان داریوش بود که نخستین سکه متعلق به ایران به وجود آمد.
بازسازی نیایشگاه‌ها
داریوش در سنگ‌نوشته بیستون از بازسازی نیایشگاه‌هایی که گئومات مغ ویران کرده بود، سخن می‌گوید. همچنین برای دلجویی از مصری‌ها که در زمان کمبوجیه نیایشگاه‌هایشان ویران شده بود، به معابد آنها رفته و ادای احترام کرد و نیایشگاه تازه‌ای برای آمون ساخت که خرابه‌های آن، هنوز از مملکت‌داری داریوش حکایت می‌کند. کاهن بزرگ مصر را که به شوش تبعید شده بود، به مصر بازگرداند و او را بسیار احترام کرد. بواسطه این اقدامات مصری‌ها از داریوش راضی شده و او را یکی از قانون‌گذاران بزرگ خود دانستند.
داریوش یکم در کتاب مقدس
داریوش همچنین در بازسازی معابد یهودیان که توسط بخت النصر ویران شده بود، به یهودیان یاری کرد. نام داریوش بزرگ در کتاب مقدس عهد عتیق، در ۲۵ آیه، ذکر شده است. در کتاب مقدس درباره ثبات و تزلزل ناپذیری قوانین ماد و پارس در کتاب دانیال و استر سخن رفته است.
به رغم اشکالی که در صحت و قدمت اصل آن کتاب‌ها هست، باز روی هم رفته، اهمیتی را که قانون در حفظ وحدت امپراتوری داریوش و اخلاف او داشته است، بیان می‌کند. حتی افلاطون نیز نقش قانون‌های داریوش را در حفظ و اداره کشور گوشزد کرده است.
لشکرکشی‌های داریوش بزرگ
علاقه‌ای که داریوش به نظم و انضباط اداری و تأمین امنیت، در سراسر قلمرو خویش داشت، طبعاً از وی مطالبه می‌کرد تا برای توسعه روابط اقتصادی و سرعت بخشیدن در نقل و انتقال‌های محتمل نظامی، غیر از راه‌های زمینی، از راه‌های دریایی هم استفاده کند و همین اندیشه، سرانجام وی را در مدیترانه با اقوام یونانی درگیر کرد.
ادامه دارد
علی نظری نفوتی کارشناس ارشد روابط بین الملل است.
