فردی در یک حادثه شدیدا صدمه دیده بود و دچار جراحات وحشتناکی شده بود. انتظار می رفت که بهبودی و ترمیم زخم های او خیلی طول بکشد و مدت های طولانی گرفتار مشکلات این زخم ها باشد، ولی مشاهده شد که برخلاف انتظار خیلی سریع بهبودی پیدا کرد. از این نظر که موضوع عجیب بود کنجکاوی دانشمندان را سخت برانگیخت و این سئوال مطرح شد که این ترمیم و بازسازی بافت های آسیب دیده چه علت خاصی می تواند داشته باشد.
Zasloff دانشمندی بود که سخت درگیر این پدیده نوظهور شده بود و به هیچوجه نمی توانست آن را از ذهن خود خارج کند و به آن فکر نکند. می دانیم دانشمندان در روبرویی و مشاهده هر چیز جدید تنها به آن فکر نمی کنند و کنجکاوی خاصی که دارند آنها را وامی دارد که هر چه زودتر عملا دست به کار شوند و درصدد کشف علت پدیده ی تعجب برانگیز و تازه برآیند. Zasloff چند سال بعد را به خواندن گزارشاتی در مورد ضرب و شتم دلفین ها و حرف زدن با زیست شناسان موجودات دریایی گذراند. بخصوص زیست شناسانی که روی دلفین ها مطالعه کرده بودند و در مورد آنها اطلاعات فراوانی داشتند. Zasloff در سال ۲۰۱۱ مقاله ای در مجله “تحقیقات درماتولوژی” یا “بررسی مسائل مربوط به پوست” چاپ کرد و عنوان مقاله اش ” مشاهدات روی سیر درمان زخم های قابل توجه و مرموز” بود که به وسیله دلفین ایجاد شده باشند. به نظر نمی رسد حمله دلفین ها طوری باشد که عضلات را پاره کند و جای زخم باقی بگذارد و ضمن ترمیم زخم ایجاد شده سلول های گوناگونی تولید شود.Zasloof فکر کرد آیا ممکن است در دلفین ماده ای وجود داشته باشد که روی زخم ریخته شود و خاصیت ترمیم کنندگی داشته باشد و موجب بهبودی سریع زخم شود؟ همزمان دو دانشمند به اسامی Strange Kevin و Viraouth Yin روی عوارض پوستی کار می کردند وStrange رئیس آزمایشگاه زیست شناسی MDI بود و در حال راه اندازی موسسه ای برای پیدا کردن ترکیباتی طبیعی یا صنعتی که بتوانند ترمیم و بازسازی بافت ها را تحریک و تسریع کنند، Zosloofبا Strange تماس گرفت و گفت فکر می کند در پوست حیوانات آنتی بیوتیکهایی وجود دارد که قادرند ترمیم و بازسازی بافت های صدمه دیده را تسریع کنند و موجب رشد سلول های جدید و جانشینی آنها با سلول های تخریب شده شوند. هر چیزی که به بدن کمک کند تا جانشین یا بازگرداننده سلول های خراب شده که توسط بیماری یا صدمه ایجاد شده اند، بشود یک نعمت و عطیه بزرگ برای علم پزشکی است. ۶ سال بعد گروه سه نفره Zasloof, Strange, Yin اعلام کردند یک آنتی بیوتیک طبیعی در پوست یک کوسه کوچک توسطZasloof پیدا شده که خاصیت تسریع ترمیم و بازسازی بافت ها را دارد و این ماده کشف شده را MSI-1436 نامیدند. MSI-1436 توانست ترمیم چند نوع اندام صدمه دیده را تسریع کند که در نتیجه ضایعه سریعا بهبود یافت. این تحقیق را روی Zebrafish انجام دادند و همچنین توانستند عضلات صدمه دیده قلب موش را سریعا ترمیم کنند. معلوم شد از پوست برخی حیوانات “مولکولی” ترشح می شود که به سلول های صدمه دیده توان طبیعی بازسازی سلول های صدمه دیده را می دهد و رشد سلول های جدید را تسریع می کند. در موش که تخریب عضلات تحلیل رفته بسیار شبیه انسان است مشاهده شده است که تحت تأثیر چنین موادی از سرعت تخریب عضلات کم می شود. سه محقق ذکر شده می گویند ما هنوز روی حیوانات کار می کنیم و این تأثیرات را در انسان امتحان نکرده ایم اما اثر MSI-1436 روی بافت ها در لوله آزمایش بررسی شده و نتیجه خوب بوده است اما در بدن موجود زنده این اثر جواب نداده و شکست خورده است ولی ثابت شده که خطری هم ندارد. در سال ۲۰۰۷ این ترکیب در انسان به عنوان درمان بالقوه برای چاقی و دیابت نوع دو امتحان شد که معلوم شد حساسیت به انسولین را افزایش می دهد. این مطالعات به وسیله FDA (سازمان غذا و داروی امریکا) تنظیم شدند و نشان داده شد که MSI-1436 در دوز بالا خوب تحمل می شود و صدمه ای به بیمار نمی زند. اما به این علت که دارو به صورت مایع است نیاز دارد هر روز تزریق شود و از این جهت مورد علاقه بیماران نیست و از آن استقبال نمی کنند و مصرف قرص را ترجیح می دهند. ولی کمپانی های دارو سازی تولید آن را دنبال نکردند. برای درمان سلول های آسیب دیده گزینه های زیادی وجود ندارد. استفاده از سلول های بنیادی جهت کمک به ترمیم بافت های صدمه زیاد مطرح است. سلول های بنیادی سلول های اولیه هستند که هنوز معلوم نیست در روند اختصاصی شدن به چه اندامی تبدیل می شوند و در نهایت کل بدن انسان را می سازند. در تئوری و روی کاغذ می توانند سلول های صدمه را ترمیم کنند، بدبختانه علیرغم سال های بسیار آزمایشات بالینی و سایر انواع امتحانات، پیوند سلول های بنیادین که شاید فاقد اثر باشد، هنوز چالش برانگیز است. تنها مورد وسیع و موثر کاربرد آن پیوند مغز استخوان برای درمان بیماری های سلول های خونی است اما MSI-1436 که از نظر بی خطر بودن تأئید شده است می تواند برای بازسازی سلول های صدمه دیده داروی با ارزشی باشد. برای ترمیم ضایعات ایجاد شده در عضله قلب در اثر سکته قلبی بسیاری از حیوانات ظرفیت ترمیمی جهشی و سریعی دارند که امری طبیعی است. عجیب این که برخی حیوانات به طور طبیعی اندام های قطع شده خود را بازسازی می کنند. Lamprey که یک ماهی قورباغه مانند است می تواند طناب نخاعی صدمه دیده خود را ترمیم کند Zebrafishیک ماهی معمولی آکواریومی است که در تحقیقات پزشکی هم مورد استفاده قرار می گیرد، قادر است قلب، کلیه ها، لوزالمعده و ضمائم را ترمیم کند. حتی انسان هم از این قدرت بازسازی بافت بهره مند است و به طور کامل می تواند آن را انجام دهد. ظرفیت بازسازی انسان محدود است اما بافت پوست، خون و روده ها به طور طبیعی دائما بازسازی می شوند. عضلات هم قادرند پس از صدمات کوچک سلول های عضلانی جدید بسازند همان طور که پرومته در افسانه یونانی کبد خودش را ساخت ما هم می توانیم پس از صدمات محدود بازسازی کنیم. بنابراین سلول های ما این توان را دارند، اما در طبیعت این رشد ترسناک محدود و خاموش می شود و از حدی فراتر نمی رود. بخصوص با بالاتر رفتن سن، این محدودیت بیشتر می شود Zasloff در اکتشاف یک آنتی بیوتیک طبیعی در حیوانات، وارد یک بحث ملکولی شده که آمینوسترول نامیده می شود و MSI-1436 یکی از آنهاست که همچنان این ظرفیت را دارد که بازسازی را تحریک کند. سه دانشمند ذکر شده تصمیم گرفتند ظرفیت بازسازی را روی Zebrafish تست کنند زیرا که “زبرا فیش” همان اندام های مهره داران را دارد و حدود ۷۰درصد ژن های آنها همتای ژن های انسانی هستند. آنها مانند جنین شفاف هستند و مطالعه تشریحی آنها آسان است و تغییرات تشریحی آنها را می شود دید. در این تست روی بدن شفاف زیرا فیش سه دانشمند می توانستند توان بازسازی و رشد دوباره بافت ها را داخل بدن “زبرا فیش” تحت اثر آمینو سترول ها با چشم ببینند. کار را با یک قطع عضو ساده شروع کردند و قسمتی از دم ماهی را قطع کردند و تعدادی آمینوسترول های مختلف را در آب تانک نگهداری ماهی ریختند. هیچ اتفاقی نیفتاد و تغییری مشاهده نشد. از هلن رابرتز که یک تازه فارغ التحصیل بود و در آزمایشگاه Yin کار می کرد کمک گرفتند. او روش را تغییر داد و به جای این که آمینوسترول ها را در آب تانک بریزد آنها را به “زبرا فیش” تزریق کرد و وقتی که تست را با MSI-1436 انجام داد این ماده رشد و بازسازی قسمت قطع شده دم ماهی را تحریک کرد و آن را ۳۰۰درصد بازسازی کرد و بازسازی به جای این که در ۱۲-۱۰ روز انجام شود در ۴-۳ روز انجام شد و هیچ نشانه ای هم از رشد غیرطبیعی مشاهده نشد. سه دانشمند از هلن رابرتز و یک تکنسین دیگر خواستند مستقلا تجربیات را تکرار کنند. هر تکنسین از ترکیبات مختلفی استفاده می کرد و هیچ یک از ترکیبات مورد مصرف یکدیگر خبر نداشتند و کاملا از یکدیگر و این که هر یک چه آمینوسترولی تزریق می کند بی اطلاع بودند. MSI-1436 در هر حالت اثر کرد، اما سایر ترکیبات موثر واقع نشدند و این نتیجه موجب تعجب آنها و بسیار هیجان برانگیز بود. MSI-1436 در چنان مدلی چگونه بازسازی را تحریک کرد؟
برخی دانشمندان مطالعه کرده اند که اثر این ماده روی سلول ها روشن است. MSI-1436 آنزیمی ترشح می کند به نام پروتئین تیروزین فسفاتاز ۱B یا به اختصار PTP1B که چند کار انجام می دهد. یکی از این کارها این است که رشد سلول های جدید را تنظیم می کند و این وظیفه ی بسیار مهمی است زیرا انتشار کنترل نشده سلول ها یا اندام معیوب با عملکرد غلط و بد ایجاد می کند، یا اگر تنظیم و کنترلی در رشد سلول ها اعمال نشود منجر به سرطان می شود.
ادامه دارد
*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی
