* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بخش دوم و پایانی
چه کسانی در خطر کم خونی هستند
ـ بانوانی که رگل های شدید دارند.
ـ بانوان باردار یا شیرده زیرا در خطر کمبود مواد غذایی لازم هستند.
ـ اشخاصی که آمادگی برای کم خونی دارند.
ـ اشخاصی که دچار بیماری های مزمن یا یک بیماری اتوایمیون و یا بیماری های دستگاه گوارش هستند. (امکان خونریزی داخلی یا اشکال جذب مواد غذایی)
ـ افراد سالخورده زیرا امکان عدم جذب ویتامین ها را دارند.
ـ افرادی که تحت تابش اشعه های اتمی قرار گرفته اند و یا رادیوتراپی (اشعه درمانی) برای درمان سرطان داشته اند.
ـ اشخاصی که دچار یک بیماری ویروسی خطرناک هستند مثل هپاتیت و HIV.
عواملی که امکان کم خونی را زیاد می کنند (عوامل ریسک)
ـ کمبود آهن ـ ویتامین B (اسید فولیک) و ویتامین B12 ـ گیاهخواران کامل که از پروتئین های حیوانی استفاده نمی کنند بیشتر در خطر کم خونی هستند.
ـ الکلیسم
ـ مصرف بعضی از داروها مثل آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی و داروهای ضد انعقاد خون که می توانند خونریزی داخلی ایجاد کنند.
ـ داروهای دیگری هم می توانند بر روی متابولیسم اسید فولیک موثر باشند مانند Dilantin که داروی ضد صرع و غش کردن است و Methotrexate آنتی دپرسور اگر به مدت طولانی مصرف شوند می توانند بر اثر کمبود اسید فولیک تولید کم خونی بکنند. در افرادی که میزان اسید فولیک در بدنشان کمتر است امکان خطر بیشتر است، چون این مسئله به خوبی شناخته شده است. افرادی که به این داروها احتیاج دارند پزشک شان کامل کننده اسید فولیک را هم برایشان تجویز می کند.
ـ در معرض بعضی از مواد شیمیایی قرار گرفتن مانند سرب هم می تواند کم خونی ایجاد کند.
پیشگیری
چند راهنمایی اولیه
اکثر کم خونی های مربوط به کمبودهای غذایی را با رعایت مسائل زیر می توان پیشگیری کرد.
ـ خوردن مواد غذایی که به اندازه کافی دارای آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک است.
بانوان باردار یا شیرده و آنهایی که دارای رگل های شدید هستند و کسانی که تغذیه شان مقدار کمی مواد حیوانی دارد یا اصلاً ندارد باید توجه خاصی به مسئله کم خونی داشته باشند. بدن می تواند به اندازه مصرف سه تا چهار ماه اسید فولیک را در خود انبار کند و ویتامین B12 را در مدت ۴ تا ۵ سال و برای آهن یک مرد ۷۰ کیلویی برای حدود ۴ سال و یک زن ۵۵ کیلویی برای مدت حدود ۶ ماه.
ـ منبع مهم طبیعی آهن در گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهی و صدف های خوراکی است.
ـ منبع مهم طبیعی ویتامین B12 محصولات حیوانی و ماهی ها
ـ منبع مهم طبیعی فولات ها (اسید فولیک به صورت طبیعی) جگر و دل و قلوه، سبزی هایی که دارای برگ های سبز تیره هستند (اسفناج، مارچوبه و غیره) و بقولات
ـ برای بانوانی که قصد باردار شدن دارند برای پیشگیری از Spina bifida در جنین پیشنهاد می شود که از یک ماه قبل از حاملگی و در ماه های اولیه ug400 اسید فولیک در روز همراه غذا میل کنند.
ـ همین طور بانوانی که از قرص های ضدبارداری استفاده می کنند چون این قرص ها باعث از بین رفتن اسید فولیک می شوند باید ۶ ماه قبل از باردار شدن مصرف قرص ها را قطع کرده تا جنین بتواند از میزان کافی اسید فولیک در مراحل اولیه رشد برخوردار باشد.
ـ کسانی که از یک بیماری مزمن که تولید کم خونی می کند رنج می برند باید تحت نظر پزشک باشند طبق نظر او مرتب آزمایشات لازم را داشته باشند. اگر از این بیماری ها رنج می برید با پزشکتان مشورت کنید.
ـ کسانی که به علت شغلی با مواد سمی کار می کنند باید به دقت کامل دستورات حفاظتی مربوطه را رعایت کنند.
درمان های دارویی کم خونی
درمان بستگی به نوع کم خونی دارد. کسانی که زیاد سلامت نیستند و یا از یک بیماری دیگر مانند سرطان، بیماری قلبی و غیره رنج می برند، بهترین استفاده را از درمان می کنند، درمان ها عبارتند از:
ـ قطع داروهایی که باعث کم خونی می شوند و یا عدم تماس با محصولات سمی.
ـ درمان کمبود آهن از راه دهان و ویتامین B12 از راه دهان یا تزریقی و در صورت لزوم اسید فولیک از راه دهان.
ـ بانوانی که دچار قاعدگی شدید هستند می توانند از درمان های هورمونی استفاده کنند مانند قرص های ضد بارداری، استریله با پروژستاتیف، Danazol و غیره.
ـ عوض کردن داروها یا درمان دیگری که پزشک صلاح بداند برای درمان بیماری مزمن که اغلب باعث می شود کم خونی از بین برود.
ـ در کم خونیsidéroblastique مصرف Pyridoxine (ویتامین B6) می تواند به درمان کمک کند.
ـ در کم خونی همولیتیک غیر مادرزادی از ایمیونو سوپرسورها و کورتیکواستروئیدها استفاده می شود.
ـ در کم خونی هماتی فالسی فورم حملات دردناک را با داروهای ضد درد آرام می کنیم.
ـ در کم خونی های شدید بستگی به وضع عمومی بیمار از تزریق erythropoietin مصنوعی و تزریق خون (ترانسفوزیون) و یا ترانس پلانتاسیون (پیوند) مغز استخوان استفاده می شود.
اشخاصی که دچار کم خونی های اپلازیک ـ همولیتیک و هماتی فالسی فورم هستند باید موارد زیر را رعایت کنند:
ـ از خودشان در مقابل بیماری عفونی مواظبت کنند. در کم خونی اپلازیک که گلبول های سفید هم کم شده اند نسبت به عفونت ها خیلی آمادگی دارند و باید چندین بار در روز دست ها را با صابون ضد عفونی کننده بشویند و از تماس با اشخاص بیمار خودداری کنند، به اندازه کافی بخوابند، واکسن بزنند و در صورت لزوم از درمان های آنتی بیوتیک استفاده کنند.
ـ به اندازه کافی آب بنوشند، زیرا کمبود آب باعث غلظت خون شده و می تواند باعث حملات درد شود و تولید مشکلات دیگری بکند، مخصوصاً در افرادی که دچار کم خونی هماتی فالسی فورم هستند.
ـ احتراز از ورزش های سنگین یا خیلی طولانی، حتی بعضی وقت ها یک ورزش سبک هم می تواند باعث خستگی در نزد شخص کم خون بشود. هم چنین اگر کم خونی طولانی است باید مواظب قلب هم بود، زیرا باید بیشتر فعالیت بکند تا بتواند به علت کم کاری حمل اکسیژن به نسوج بر اثر کم خونی را جبران کند.
ـ توجه خاص به صدمات، ضربه ها، بریدگی ها و زخم ها، در نزد افرادی که تعداد پلاکت ها کمتر از معمول است خون به سرعت معمولی دلمه نمی شود بنابراین باید سریع از خونریزی جلوگیری شود، مثلاً ریش را با ریش تراش برقی بتراشند بجای تیغ و از مسواک بسیار نرم استفاده کنند و از ورزش های ضربه ای خودداری کنند.
مهم ترین راهنمایی
اگر احساس خستگی می کنید و فکر می کنید دچار کم خونی هستید با پزشک تماس بگیرید و از خوددرمانی با کامل کنندگان تغذیه ای شامل آهن و ویتامین ها خودداری کنید، زیرا این کار می تواند بر روی یک بیماری خطرناک سرپوش گذاشته و تشخیص آن را عقب بیاندازد. تعداد علل کم خونی ها زیاد هستند و بسیار مهم است که عامل سیمپتوم های شما شناخته شده و تشخیص داده و درمان لازم شروع شود.
درمان های طب مکمل
ـ تماس درمانی: یک مطالعه در این باره چاپ شده. در این مطالعه ۹۲ دانشجو را که از کم خونی رنج می بردند به سه گروه تقسیم کردند، گروه اول سه درمان تماس درمانی در مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با سه روز فاصله بین هر درمان داشتند. گروه پلاسیو درمان قلابی شبیه به تماس درمانی داشتند و گروه سوم هیچ درمانی نداشتند. نتیجه مطالعه این بود که میزان هموگلوبین و هماتوکریت در دو گروه اول زیاد شده بود البته بسیار مهمتر در نزد گروهی که درمان واقعی داشتند، گروه سوم وضعشان فرقی نکرده بود.
ـ طب سنتی چینی: معجون های دارویی طب چینی به طور سنتی برای تقویت کلیه ها و خون به کار می روند و برای کم خونی مفیدند. پزشکان طب سنتی چینی از شاخ گوزن قرمز نیز برای کم خونی و تقویت عمومی استفاده می کنند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
