نامه سازمان‌های حقوق‌بشری به گزارشگران سازمان ملل:
عدالت برای ایران، ۲۸ بهمن ۱۳۹۲: عدالت برای ایران به همراه ده سازمان حقوق بشری ایرانی و بین‌المللی با ارسال نامه‌ای به گزارشگران و کارشناسان سازمان ملل خواهان پیگیری بحران زیست‌محیطی در غرب و جنوب غربی ایران شد. در این نامه آمده است:
حضور محترم:
آقای احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران
آقای جان ناکس، کارشناس مستقل سازمان ملل درباره تعهدات حقوق بشری مربوط به برخورداری از محیط زیست امن، پاکیزه، سالم و پایدار
آقای داینیوس پوراس، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره حق برخورداری همگان از بالاترین استانداردهای ممکن الحصول در سلامت جسمی و روحی
ما، سازمان‌های حقوق‌بشری و جامعه مدنی امضاکننده این نامه، مایلیم توجه شما را به موضوعی نگران‌کننده، جدی و اضطراری جلب کنیم. ما خواستار آن هستیم که با استفاده از اختیارات خود درخواستی فوری به دولت جمهوری اسلامی ایران درباره بحران زیست‌محیطی در غرب و جنوب غرب این کشور ارسال کنید.
بحران زیست محیطی در اهواز و چندین شهر دیگر در غرب و جنوب غربی ایران، در حال رقم زدن فاجعه‌ای انسانی است. هجوم ریزگردها که در سال‌های اخیر، همواره در هوای این منطقه از ایران وجود داشته، در روزهای گذشته به طور قابل ملاحظه‌ای شدت گرفته و باعث شده است که مردم در این مناطق به جای هوا، خاک تنفس کنند. در بسیاری از روزهای سال، میزان ذرات گرد و غبار در هوا به سطوح خطرناک و گاهی به بیش از ۶۰ برابر حد مجاز و میزان آلودگی هوا به ۱۵ برابر حد مجاز رسیده است. غلظت گرد و غبار در بسیاری از روزها، به قدری شدید بوده که دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا را از کار انداخته است. گرد و غبار شعاع دید را در بعضی روزها در اهواز به ۵۰ متر کاهش می‌دهد و این مساله، باعث وقوع چندین تصادف با تلفات جانی بالا شده است. براساس گزارش‌های رسمی، به طور متوسط روزانه بیش از ۲۵۰ نفر به دلیل ضایعات تنفسی به اورژانس بیمارستان‌های اهواز مراجعه می‌کنند و تعدادی از آنها در بخش مراقبت های ویژه (CCU) بستری می‌شوند. مقامات رسمی تاکنون آمار مرگ و میرهای در اثر آلودگی هوا را منتشر نکرده‌اند. آنها همچنین از دادن توضیحات و اطلاعات شفاف، غیرمتناقض و دقیق درباره دلایل این بحران، نهادهای مسئول و همچنین راه های برون رفت از آن سر باز می‌زنند.
مقامات رسمی تاکنون آمار مرگ و میرهای در اثر آلودگی هوا را منتشر نکرده‌اند. آنها همچنین از دادن توضیحات و اطلاعات شفاف، غیرمتناقض و دقیق درباره دلایل این بحران، نهادهای مسئول و همچنین راههای برون رفت از آن سر باز می‌زنند.
دولت ایران اعلام کرده است که یک «بسته اجرایی» جامع برای مقابله با مشکل ریزگردها تهیه کرده است که جزییات و میزان تحقق آن هنوز روشن نیست. ولی تنها اقدامات واقعی و ملموسی که تاکنون دولت برای نجات جان مردم شهر بیش از یک میلیونی اهواز انجام داده است، تعطیل کردن مدارس و ادارات بوده است. مدارس شهر اهواز تنها در دو هفته گذشته، هفت روز به دلیل آلودگی هوا تعطیل شده اند. دولت روزها پس از شروع بحران و در پی شدت گرفتن اعتراضات مردمی، شروع به توزیع ماسک رایگان فقط در اهواز کرده است. هم اکنون همچنان در شهرهای دیگر، مردم، مجبور به خریدن ماسک هستند. این بحران زیست محیطی، علاوه بر اهواز، در چندین شهر دیگر از جمله ایلام، آبادان، دهلران، دزفول، هندیجان، ماهشهر، رامشیر، خرمشهر، بوکان، میاندوآب، پیرانشهر، هویزه، حمیدیه، دشت آزادگان و ارومیه شرایطی بحرانی به وجود آورده است. اکثریت جمعیت این مناطق را اقلیت‌های قومی تشکیل می‌دهند که قربانی تبعیض های مختلف هستند.
این بحران زیست محیطی که از ۱۰سال پیش، عوارض آن نمایان شده و زندگی و سلامت میلیون‌ها ایرانی را تحت الشعاع قرار داده، علل و عوامل متعددی دارد. خشکسالی، به عنوان یک پدیده منطقه ای، تشدید بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب و انحراف آب رودخانه کارون، طرح‌های توسعه‌ای غیر زیست‌محیطی از جمله سدسازی‌های بی‌رویه در تمامی کشورهای منطقه از جمله ایران، پروژه‌های اکتشاف نفت و… باعث بیابان‌زایی و خشک شدن تالاب‌هایی شده که پیش از این، پوشش گیاهی آنها مانع نفوذ گرد و غبار به مناطق مسکونی می‌شد. عدم همکاری دولت‌های ایران و عراق، در احیای تالاب‌ها نیز به افزایش آن بخش از گرد و غبار که از کشور عراق وارد ایران می‌شود دامن زده است. دولت ایران در تمامی ۱۰ سال گذشته هیچگونه طرح موثری را برای کاهش ورود ریزگردها به هوای تنفسی مردم اجرا نکرده است تا جایی که این موضوع، هم اکنون به بحرانی غیرقابل حل، حداقل در کوتاه مدت، بدل شده است.
برنامه‌های توسعه ای غیرآینده‌نگر و سیاستگذاری‌های زیست‌محیطی نادرست در سطح ملی و منطقه‌ای در ایجاد این بحران نقش اساسی ایفا کرده است.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳ با انتشار نتایج تحقیقی نسبت به ناپدیدشدن تالاب های هورالعظیم و هورالهویزه، واقع در مرز ایران و عراق، که از بزرگترین تالاب‌های جهان و بزرگترین اکوسیستم آسیای جنوب غربی، بوده‌اند هشدار داده بود. براساس این تحقیق و تا آن زمان، ۹۰ درصد این زیست بوم بی‌نظیر و تاریخی از میان رفته بود. این برنامه تنها راه حل جلوگیری از یک بحران عظیم زیست محیطی را اقداماتی فوری برای احیای این دو تالاب بین‌المللی دانسته بود و از میان رفتن این تالاب ها را هولناک‌ترین فاجعه مهندسی شده بشر خوانده بود. این اقدام نه از سوی ایران و نه از سوی عراق هیچ‌گاه انجام نپذیرفت و ریزگردهای برخاسته از خاک خشک تالاب‌ها، یکی از دلایل اصلی فاجعه انسانی شد که در جنوب غرب ایران و به خصوص شهر اهواز، در حال حاضر در جریان است.
روشن است که برنامه‌های توسعه‌ای غیرآینده‌نگر و سیاستگذاری‌های زیست‌محیطی نادرست در سطح ملی و منطقه‌ای در ایجاد این بحران نقش اساسی ایفا کرده است. قصور دولت‌های منطقه، از جمله جمهوری اسلامی ایران در پرداختن موثر و به موقع به مشکلات زیست‌محیطی و کنترل فعالیت‌های مضر در محدوده حاکمیت‌شان، فاجعه فعلی را رقم زده است.
حقوق بشر و حفظ محیط زیست به یکدیگر مرتبط هستند و احقاق حق حیات، سلامت و توسعه بدون شک به محیط زیست پاکیزه، سالم و پایدار وابسته است. دولت جمهوری اسلامی ایران در این باره، متعهد به اجرای تعهدات خود در برابر شهروندانش است و ما به شدت از این واقعیت که جمهوری اسلامی ایران در حمایت مؤثر از شهروندان خود در مقابل گزندهای زیست محیطی و مقابله با عوارض آن، کوتاهی کرده است برآشفته‌ایم.
بنابراین، ما امضاکنندگان ذیل، خواستار آن هستیم که شرایط مذکور را به دقت مورد بررسی قرار دهید و دولت ایران را وادار کنید که قدم های زیر را بردارد:
ـ انجام اقدامات موثر و ملموس برای پیشگیری از ورود صدمه به مردم و جبران صدمات به بار آمده
ـ اتخاذ راهکارهای فوری و ویژه برای حمایت از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها از جمله کودکان، افراد بیمار و سالمندان
ـ انجام یک تحقیق همه جانبه درباره مسئولان ایجاد این بحران و نیز مسئولانی که در انجام اقدامات موثر و به موقع قصور ورزیده اند و پاسخگو کردن هر دو آنها
ـ فراهم آوردن دسترسی کامل به اطلاعات مربوط به بحران و آثار آن بر سلامت و زندگی مردم و همینطور تصمیمات اتخاذ شده و طرح های در دست اجرا
ـ محاسبه اثرات زیست محیطی فعالیت هایش بر حق حیات و سلامت مردم
ـ دعوت مقامات محلی، کارشناسان مستقل، جامعه مدنی و گروه‌های حقوق‌بشری به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های زیست‌محیطی
ـ جبران موثر خسارت و امکان طرح دعوی و دادخواهی بدون تبعیض برای افراد یا گروه‌های اجتماعی که به طور مستقیم از این بحران آسیب دیده‌اند.
در خاتمه، ما خواستار آن هستیم که این مساله را مورد نظارت دقیق قرار دهید و تا انجام همه اقدامات لازم از سوی دولت ایران برای حل این مساله، به نظارت خود ادامه دهید.
با احترام،
انجمن پژوهشگران ایران
انجمن دفاع از حقوق بشری آذربایجانیها در ایران (اهراز)
انجمن حقوقدانان انساندوست
انجمن حقوق بشر در کردستان ایران ـ ژنو
اینسایت ایران
سازمان اروپایی حقوق بشر اهواز
سازمان حقوق بشر ایران
سازمان مدارای جهانی
عدالت برای ایران
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران
موسسه بین المللی توسعه آموزشی
