* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

بخش اول

برای نشان دادن کلیه مشکلات تنفسی خطرناک و غیرقابل برگشت MPOC به کار می رود که مخفف Maladie Pulmonaire Obstructive Chronique است. مهمترین این مشکلات تنفسی، برونشیت مزمن و آمفیزم هستند که علائم آن معمولاً از دهه پنجم عمر شروع می شوند.

افراد مبتلا به MPOC زیاد سرفه می کنند و به راحتی به نفس نفس زدن می افتند و به تدریج که بیماری پیشرفت می کند فعالیت های روزانه سخت تر می شود و باید فعالیت ها را بر طبق انرژی باقی مانده برای شخص تنظیم کرد.

مصرف دخانیات در مدت نسبتاً طولانی ۸۰ تا ۹۰ درصد باعث MPOC می شود و از هر ۵ سیگاری یک نفر دچار می شود. تنفس دود سیگار شخص دیگری و هوای کثیف هم باعث بیماری می شود.

انواع بیماری

دو نوع بیماری ریوی وجود دارد که در اغلب موارد دارای علائم واحد در یک بیمار می باشند.

ـ برونشیت مزمن، که ۸۵ درصد MPOC ها را در بر می گیرد. برونشیتی مزمن شناخته می شود که فرد مبتلا به مدت دو سال پشت سر هم حداقل سه ماه در سال سرفه بکند و همچنین بیماری ریوی دیگری مانند سل و فیبروز کیستیک و غیره نداشته باشد.

غده هایی که در جدار برونش ها وجود دارند به مقدار زیاد و مداوم ترشح می کنند و برونش ها حاوی مقدار زیادی باکتری هستند که آنجا زندگی می کنند و باعث انفلاماسیون و به تدریج تخریب آنها می شوند. معمولاً برونش ها استریل هستند یعنی هیچ گونه باکتری و ویروس و میکرو ارگانیزم در آنها وجود ندارد. زندگی میکروب ها در برونش عفونت به حساب نمی آیدbronchitis.

ـ آمفیزم: آلوئول های(Alveoles) موجود در ریه خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهند و به تدریج شکل اولیه خود را از دست داده و شل می شوند. وقتی که آلوئول ها صدمه دیدند و یا تخریب شدند، جذب اکسیژن و دفع گاز کربنیک به خوبی انجام نمی شود و همین طور جدار برونش ها بر اثر عدم همکاری نسوج همسایه هنگام بازدم بسته می ماند و این بسته شدن هنگام بازدم باعث زندانی شدن مقدار زیادی هوا به طور غیرطبیعی در ریه ها می شود.

برای بهتر فهمیدن این بیماری ها، معمولاً هنگام تنفس حالت دم یک حالت فعال است و بازدم حالت غیر فعال، وقتی که برونش ها بسته هستند مانند بیماری های MPOC نیروی بیشتری برای نفس کشیدن لازم می شود و بستگی برونش ها حالت تنفس را عوض می کند و فعالیت تنفس به جای هنگام دم هنگام بازدم انجام می شود.

دو عامل باعث بستگی برونش ها می شود: تنگ شدن مجرای برونش و یا تخریب آن. تنگ شدن مجرا باعث برونشیت مزمن و تخریب آن آمفیزم نام دارد. ریه یک شخص مبتلا به MPOC حاوی مقدار زیادتری از هواست تا شخص سالم، ولی این هوا به علت زندانی شدن در ریه و عدم تماس با هوای خارج هوای سالمی نیست.

در کانادا بیماری های ریوی پس از بیماری های قلبی، سرطان و سکته های مغزی مقام چهارم را داشت، اما اکنون متخصصان فکر می کنند که سومین عامل مرگ و میر مردم کانادا بیماری های ریوی است.

MPOC به تدریج باعث کم کاری قلبی و فشار بر آن بر اثر فشار بر ریه های بیمار جهت خروج خون می شود و در نزد سیگاری ها باعث زیاد شدن امکان بیماری سرطان ریه می شود. در سال ۲۰۰۵ ـ ۶ درصد کانادایی های ۵۵ تا ۶۴ سال و ۷ درصد ۶۵ تا ۷۴ سال دچار این بیماری ها بوده اند. این بیماری نزد زنان و مردها یکسان است.

پیشرفت بیماری

حتی قبل از این که اولین علائم بیماری که معمولاً سرفه کردن است، مشاهده شود، صدمات لازمه به ریه وارد شده و غیر قابل بازگشت می باشد.

در این حالت هنوز دوری از عوامل تحریک کننده مانند دود سیگار مفید واقع می شود و پیشرفت بیماری را عقب می اندازد.

با گذشت زمان سرفه ها بیشتر می شوند همین طور هنگام سرماخوردگی و برونشیت حاد و تولید خلط ها مداوم تر می شود و تنفس به تدریج سخت تر و احتیاج به نیروی بیشتر دارد و شخص احساس بی حالی دارد و در بعضی مراحل بیماری تنگی نفس با کمترین حرکات بدنی دیده می شود، و بعد حتی در حالت استراحت تنگی نفس وجود دارد. علائم هنگام آلودگی هوا و عفونت های ساده و قرار گرفتن در مقابل عوامل تحریک کننده دستگاه تنفسی شدیدتر شده و حتی فرد مبتلا نیاز به بستری شدن در بیمارستان را پیدا می کند.

بسیار مهم است که درمان به محض احساس شروع حمله و شدید شدن بیماری شروع شود و از خراب شدن نسوج صدمه دیده ریوی جلوگیری شود.

خستگی شدید، ناراحتی ها و نگرانی های روانی و تنهایی از مشکلاتی هستند که در نزد این بیماران که در حالت ناتوانی هستند دیده می شود.

در حالات پیشرفته بیماری شخص دچار از دست دادن وزن هم می شود زیرا نفس کشیدن برای او معادل یک ورزش سنگین به حساب می آید.

سیمپتوم های MPOC

برونشیت مزمن

ـ سرفه همراه با خلط که هنگام خواب و بیدار شدن شدت بیشتری دارد، به نام سرفه سیگاری ها مشهور است. تعویض حالت بدن از خوابیدن به نشستن و برعکس باعث حرکت خلط و تشدید سرفه ها می شود.

ـ خروج خلط سفید رنگ.

ـ گاهی امکان استفراغ و سرگیجه بر اثر شدت سرفه پیش می آید.

ـ عفونت های تنفسی تکراری در این مواقع خلط زردرنگ و یا سبز رنگ می شود.

ـ در حالات پیشرفته بیماری، تنفس های کوتاه، تورم ساق پا، آبی شدن پوست لب ها پیش می آید.

آمفیزم

ـ تنفس کوتاه و احساس تنگی نفس که بتدریج بدتر می شود.

ـ نفس کشیدن صدادار

ـ احساس فشار بر روی قفسه صدری

ـ لاغر شدن جدی

چه کسانی در خطر هستند

ـ کسانی که در کودکی دچار عفونت های ریوی شده اند.

ـ کسانی که به علت کمبود Alpha–۱ Antitrypsin برای بیماری آمادگی دارند و در سنین جوانی می توانند دچار آمفیزم بشوند. Alpha–۱ Antitrypsin خنثی کننده اجسامی است که وارد ریه می شوند و در مواقع عفونت به شدت زیاد می شوند و باعث تخریب نسوج ریوی می شوند.

ـ اشخاصی که در فامیل نزدیکشان مبتلا به برونشیت مزمن و آمفیزم وجود داشته باشد.

ـ اشخاصی که به طور دائم دچار سوزش معده هستند، یعنی ریفلاکس گاسترو اژوفاژین دارند، یعنی اسید معده از مری بالا رفته و به مقدار خیلی کم وارد ریه می شود و تولید پنومونی می کند. به علاوه به علت تحریکات شدید عصب واگ اشخاصی که دچار ریفلاکس هستند دارای برونش های تنگ تری هستند که به بیماری های دستگاه تنفسی کمک می کند.

ـ کسانی که برای چندین سال دخانیات مصرف می کنند.

ـ قرار گرفتن در دود سیگار دیگران

ـ کار یا زندگی در محیطی که گرد و خاک و یا گازهای سمی وجود دارد مانند معادن، ذوب فلزات، کارخانه های تولید پارچه، کارخانه های تولید سیمان و مانند آنها.

بخش دوم و پایانی هفته آینده

* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.