ایرانگردی
از پیچ و خم دره‌های ژرف و خروش حلقوی رودها تا فراز ستیغ کوه‌های برف‌انبار و خورشید نشان زاگرس، سرشار است از آثار مهندسی و هنری نیاکانمان که از هزاره‌های پیش از تاریخ تا دوران معاصر را در بر می‌گیرد. آثاری که هرکدام یادگاری هستند از هوشمندان و خردمندانی که در اندیشه به یادگارگذاشتن سرزمینی آباد و آزاد برای فرزندانشان بودند.
زاگرس مادر زاینده ایران‌زمین است. به دیگر سخن می‌توان گفت تمدن ایران مدیون کوه‌های زاگرس است. با قله‌های سر به فلک کشیده و پوشیده از برف میزبان رودها، غارها، آبشارها، چشمه‌ها، تالاب‌ها، باغستان‌های میوه، کشت‌زارهای سرسبز، جنگل‌های تُنک بلوط و جانوران زیباست. سرزمین چشم‌اندازهای رویایی و «آوای راک»، در فراسوی این طبیعت بی‌مانند، که گویی جامه‌ای رنگین از سبز و سرخ و ارغوان به تن دارد. هر رودخانه‌ای که خاک زرخیز ایران را سیراب می‌کند از زاگرس جاری‌ست. که از آن جمله: کارون، کرخه، کوروش، شاهپور، بهمن‌شیر، سفیدرود، سیاه‌رود، زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه‌رود، ارس، دز، آب بختیاری، شصت‌ماهرو، آب‌زره (حتی دجله و فرات) و سرانجام زاینده‌رود را می‌توان برشمرد.
رشته کوه زاگرس توده‌های هوای مدیترانه را به بالا رانده موجب بارندگی در سراسر سرزمین ایران می‌شود. حتی پر آب‌تر شدن رودهای البرزکوه، ریشه در زاگرس دارد. و چه می کند باران اردیبهشتی با این کوهستان که شمیم از بهشت دارد.
از گُل و ابر آسمان و زمین
دم طاووس گشت و پشت پلنگ
(ازرقی هروی)۱
در جایی از این سرزمین فردوس نشان، آنجا که گُل و ابر به هم پیوند می‌خورند، یادگاری است پابرجای از دوران شکوهمند پیشین، به سادگی و صلابت مردم کوهستان زاگرس. آتشکده میل اژدها در نورآباد ممسنی یادگاری از دوران اشکانی که در کنار یکی از راه‌های مهم باستانی و در دامنه کوه سنگلاخ و کمابیش سرسبز تنگ کله جای دارد. میل‌ها در زمان اشکانیان و ساسانیان کاربرد فراوان داشته و پس از آن در دوران اسلامی نیز این میل‌ها را در مناره‌ها نیز می‌توان مشاهده کرد. راهنمای کاروان‌ها و آگاهی رساننده به مردمان، همانند خشاب‌های خلیج فارس. آتش فروزان بر فراز آن نشان از زندگی در شهر می‌داد و خاموشی آن خبر از رویدادی ناگوار.
زندگی را شعله باید برفروزنده،
شعله‌ها را هیمه سوزنده
(آرش کمانگیر ـ سیاوش کسرایی)
میل اژدها یا آتشگاه یا دیمه‌میل یا میل آزاد از دید آرایه و نما مانند کعبه زردشت، برج پاسارگاد و برج تخت سلیمان (آذرگشسب) چهارگوش و سفیدرنگ، با بلندای هفت متر، سامانمند و با چیره‌دستی ساخته شده است. آتشدان بر فراز آن تا یکپارچگی ایران در دوران صفوی، راهنمای رهنوردان کوهستان بوده و رهنمون ایشان تا مقصد. به روایت مردم محلی تا راه‌سازی نوین در دوران معاصر، این میل و آتش فراز آن، به ویژه در زمستان، کاربرد خود را حفظ کرده بوده است.
۱ـ ازرقی هروی، شاعر پارسی گوی ایرانی سده پنجم هجری خورشیدی است. پدرش، اسماعیل وراق، در توس پیشه وراقی (کتابفروشی) داشته و، به گفته نظامی عروضی سمرقندی، همان کسی است که فردوسی در فرار از غزنین به توس در خانه ی وی پنهان شد. هروی، منسوب به هرات، مرکز خراسان از آغاز تاریخ تا دوران ناصرالدین شاه، بوده است.
